تایبەتمەندییەكانی ئایینی ” یاری” نووسینی: د. حسێن خەلیقی
يةكةم: وةك ئايينة سامييةكان لةسةر ئةو برِوايةن، ئيزةدان (خودا)، ئافرِيَنةري مرؤظ و طةردوونة، بةلَام سامييةكان، ثييانواية خودا بةتةنيايي، هةم طةردووني ئافرِاندووة و هةميش بـةتةنيايي و بـةتواناييةوة، طةردوون هةلَدةسوورِيَنيَ. ياري و ئايينة كورديية- كان، بةثيَضةوانة، ثيَيانواية خودا، بؤ هةلَسوورِاندني طةردوون، خاوةن ضةند برِواثيَكراويَكة كة بة"ياران" ناوديَركراون. وةك باسمكرد، مامؤستا جةمالَ نةبةز، دةبيَذيَ "لةمةوة وشةي"يارسان" هاتووة. يار، واتة دؤست و "سان" وشةيةكي كؤني كورديية، (ثيرؤز) بؤ خودا هاتووة Saeneي ئاظيَستا، نيَوي ضاكيَكة وشةي Saintي لاتين بة واتاي ثيرؤزة (ياراني خودا). (مامؤستا، ثيَشوو، ل31(
هةرجؤريَكبيَ لةم بؤضوونةوة، دوو شت دةردةكةويَ:
يةكةم، خودا دةستناخاتة نيَو كاروباري مرؤظ و دووةم، كة ئاكامي يةكةمة، ئازادي مرؤظ لة هةلَبذاردني ريَطا و ريَبازدا، دةبيندريَ. بـــةمجؤرة ضارةنووسي مرؤظ بةثيَضةوانةي بيري ئايينةكاني سامي، لةثيَشدا نةنووسراوة يان بة ئيَرادةي كةسيَكةوة نةبةستراوةتةوة و مرؤظ بؤخؤي ئازادة و ئةمةش مامؤستا (جةمالَ نةبةز) طوتةني "بوو بة بةشيَك لة بيرؤكةي هةللاج و بايةزيدي بةستامي كة لة ضةرخةكاني700 تا 800ي زايينيدا ذياون. (هةمان سةرضاوة و هةمان ل).
ياراني خوديَ (خودا) يان خاوةنكار، لاي يارسانييةكان حةوتن (حةفتةن)و يةكيان سةركردةيانة (ثير). ثير، كورتةي وشةي "ثيرؤز"ة و مةزنترين بوونةوةري ثاش خوداية. يةكيان ميَينةية و ناوي داية "ريَزوار"ة. واتة دايكي سولَتان سةهاك. حةفتةن ويَنةي "ئيمشاسثةندان" يان حةوت ئيزةد يـــان 7 فريشتة ثيرؤزةكةي زةردةشتن. لاي زةردةشت، هةركام لةم حةوتانة، ئةركيَكي لةسةر شانة و ليَرةدا "سثةنتامينو" (هؤشي ثيرؤز) سةردةستةيانة. ئةوانةي يارسان بريتينلة: ثيربنيامين،( ثيرخدري شاهؤ)، دايةريَزوار، داود، ثيرموسا، مستةفا دةودان، شابرايمي ئيَوةت (بؤزةسوار).
بؤزةم كران زين، بؤزةم كران زيـن
جةنط يــارانةن بؤزةم كران زيـن
(دةفتةري زولاَلَ زولاَلَ، زيـــوةرحةقيَقةت).
(بؤزة واتا: شيني ئامالَ سثي) واتا ئةو ئةسثة بؤزةم بؤ زينبكةن، جةنطي يارانة، بؤزةم بؤ زينبكةن. ئةمانة لة ئاييني ئيزةديدا هةن كة "يار" دةكةنة "شيَخ". وةك شيَخ شةمس (شيَخ خؤر) شيَخ رؤذ، سةرؤكي ئةوانيترة. مامؤستا جةمالَ نةبةز. دةبيَذيَ: "وشةي "شيَخ" ثيَوةندي بة وشةي كورد ئيَراني "خشاوثيا"وة هةية، بة واتاي خودا، مةزن، نةك شيَخي عةرةبي كة بة واتةي بةسالَداضووة. (هةمان، ل32(.
باوا يادطار (يارزةردةبةن) يان ياري زةردةبام. سولَتان لة ناساندني حةوتةندا دةبيَذيَ:
يـــــارزةردةبــــام، يـــارزةردةبام
يــــادطار يـــار، يـــارزةردةبـــام
بةثيَضةوانةي كتيَبي دةسنووسي سةرئةنجام كة دواتر باسيدةكةم، زؤربةي ياراني ياري ثييانواية، مةبةست لة حةوتةن، حةوت كورِةكةي خؤدي سولَتانة كة يةكيكيان، باوايادطارة. ثيرميكائيلي دةوداني ئامؤزاي سولَتان، كضي خؤي "سارا" دةكاتة خزمةتكاري سولَتان، بــــة فةرماني ئـــةو، داردةستي ثيرميكائيل دةضيَنن و هةناريَك دةطريَ و دةيهيَنن بؤ سولَتان و فةرماني كؤبوونةوة وةك يةكةم "جةم" دةدا و هةنارةكة بة ناونيشاني "نياز"ةوة دةخؤن. بة ئاماذةي سولَتان، دؤعاي نياز بـــةمجؤرة دةخويَنن:
وةئيشارةي شا وةفةرموودةي يار وةشةرت بنيامين ثير سةرقةتار.
هةرجؤريَكبيَ، ساري لة خاويَنكرنةوةي شويَنةكةدا، دةنكةهةناريَك دةدؤزيَتةوة و دةيخوا و سكي ثرِدةبيَ و دةنطؤي خراثي ليَوةثةيدادةبيَ. دوايي بة دةم كورِيَكي دةبيَ. لة سيَ رؤذةيدا، سولَتان فةرمانيدا، بيخةنةنيَو تةنوورةوة و دوايي خؤي ضوو و سةري تةنووري هةلَطرت و ئةو زارِؤك، سلَاوي لة سولَتان كرد:
يادطـــــار يار ئةوسابيش زهـــوور ثــةري نيشانة نيياش نـــةتةنوور
نيياش نة تةنوور ئةو شةرارةي نار فةرما و داود ســــــةرتةنوور بنيار
سيَ رؤذ سةبرشكرد داود رةهـبةر نيازش وةرطـــرد ئــامــا ئةو نةزةر
فةرما وةداود، نـــةعلةينــم بــاوةر ويَش ئاما وةسةير ثادشا ثرديوةر
فةرما وةداود سةرتةنوور لابةر داود ســـــــةرتةنوور وةرداشتش ئةولا
يادطار نــةتــةنوور وريَزا وةثــا وةلـــةفــز شيرين ســــةلامدا وةشا
بـةرط خـؤرةنطي يـادطار ثؤشا غــولَامان ديشان شا ثـةنةش بـةخشا
بـةرط خؤرةنطي كــةرد وةخــةلَاتش كورد و كوردستان دا وةبـةراتش
وةبـــةرط خؤرةنــط خــةلَاتي شاوة ئاي جـة ثرديوةر ئـــامـا وةراوة
واتا:يادطار كة يارة، ئةوكاتة سةريهةلَدا، لة بؤ نيشانة نايةنيَو تةنوور، نياية نيَوتةنوور كة طلَثةي ئاوري بوو، بة داودي وت، سةري تةنوورةكة بنيَتةوة، داودي ريَبةر سيَ رؤذ ضاوةروانيكرد، نيازيوةرطرت و مةبةستةكةي هاتةجيَ. بة داودي طوت، دةمثاييةكانم بيَنة، ثاشاي ثرديوةر، خؤي هات بؤ تماشا. بة داودي وت سةري تةنوورةكة لابةرة. داود، سةري تةنوورةكةي خستةئةولاوة. يادطار لة تةنوور، هةستايةسةرثيَ، وةزماني شيرين، سلَاوي لة شا كرد. يادطار جلوبةرطي خؤرةنطي لةبةركرد. غولَامةكان ديتيان شا ئةو جلوبةرطةي ثيَيبةخشي. جلي خؤرةنطي كردة خةلَاتي كورد و كوردستاني وةك بةرات ثيَدا. وةبةرطي خؤرةنطي خةلَاتي شاوة، ئاي لة ثرديوةرةوة هات لةرِيَطةوة .(كاكةيي، محةممةد ئةمين ثيَنجويَني، ل155-156).
دووةم: خودا وةك سةرضاوةي رةوان و راماني طةرِاني رةوان
سةرضاوةي رةواني بوونةوةري زيندوو، بةتايبةت مرؤظ، فوو يان هةناسةي خوداية (راماني زةردةشتي). كاتيَك تؤ (ئيزةدان) لة سةرةتاي ثةيدابووني جيهاندا، "رةوانمان"ت ئـــافراند، لـــة ماني خؤت، هؤشتدا بــة ئيَمة، ئةوكاتة بة "فوو"، رةوانتكردة لةشي ئيَمةوة و ثةيامي ئيزةداني و كرداري ضاكت بة ئيَمة نواند، بؤئةوة طشت كةسيَك ئازادانة ئايين وةرطريَ (طاتةكان).
لةم تيَرِامانةوةية كة يارسانييةكان و ئايينة كوردييةكان، برِوايان بة مردن نيية. ضونكة فووي خودا، مردني بؤ نيية. كةوابوو، مردن بريتييةلة طةرِاني رةوان، لة جةستةيةكةوة بؤ لةشيَكي دي (جلك طؤرِين) كة يارساني و ئةلةوي، ثيَيدةبيَذن "دوناودون"و ئيزةدييةكان "كراس طؤرِين"ي ثيَدةلَيَن. دواي ئةوة رةوان هةزارانجار طةرِا، دةطةرِيَتةوة نيَو رةواني ئيزةدان. لاي ئةوان مردن وةك ئةوةواية مراوييةك لةم سةري ئــــاويَكةوة رؤدةضيَ (قووتةكة دةخواتةوة)و لــــةوسةريةوة وةدةردةكةويَ.
ميَردان مةترسن وةي سياسةتة مردني مةردان جور قووتةي بةتة.
ئيسلام برِواي بةم طةرِانة نيية. لةم ئايينةدا، ثاش مردن، ضارةنووسي رةوان ناديارة. خـــودا لة سوورةي ئيسرا ئايةي 54، ئةمةي ثشترِاستكردووةتةوة.(ثةروةرندةت لة ئيَوة ئاطادارترة، ئةطةر بييةويَ، دةكةونةبةر بةزةيي ئةو، ثيَيخوشنةبيَ، تووشي جةزرةبةتان دةكا. تؤيشمان (محةممةد) نةناردووة تا لايان بريكاربي.) ئايةي15 و 16ي سوورةي مـــريةم، بؤ لـــةدايكبووني عيسا لـــة مــريةمي كض، دواي ئاماذةكردن بــة باسةكة، دةبيَذيَ: "فارسلنا اليها روحنا، فتمثل لها بشرا سويا. واتا: ئيَمة رةواني خؤمان ناردبؤي كة رةواني ئيَمة لة شيَوةي مرؤظيَكي نيَرينةي تةواو هاتةبةرضاو". ئةم كراسطؤرِينةي رةوان كة لةم ئايةتةدا ئاماذةيثيَكراوة، ئةطةر برِواي بيَبةلَطة بةهيَزنةبيَ، طؤمان لةزةيندا، ثيَكديَنيَ. ضونكة رةوان بووةتة مرؤظ و ئةويش، كارةكةي ئةنجامداوة.
سةبارةت بة ئافرِاندني مرؤظ، دةبيَذيَ :"ئةوكةسةي كة هةموو شتي (بةوثةرِي ريَكي و لةباري) دروستكرد و مرؤظيشي (لةسةرةتادا) لة ماكي قورِ وةديهيَنا. لةثاشان نــةتةوةي ئةمي لة ثالَاوتةي ضؤرِةئاويَكي كةمبايةخ وةديهيَنا. ئةوسا راستةوثاستةي كرد و لة طياني خؤي فوويثيَداكرد، طويَضكة و ضاو و دلَيشي داوة بة ئيَوة. كامتان شوكرانةبذيَرن. (ئايةتةكاني 7، 8و 9ي سورةي سوجدة)، هةروةها لةوثيَوةندييةدا، ئايةتةكاني29 الحجر،72ي ص،41ي ئةنبيا، 12ي ئةلتةحريم،13ي ئةلمائيدة و.. روونكةرةوةي بابةتةكةن.
سيَيةم: ذياني رةبةني
قةشةكاني ديانةكاني ثيَش ريَنيَسانس بةطشتي، ذنميَرييان نارِةواكرد و دواي ضاكسازي ئاييني و سةرهةلَداني ثرؤتستانيزم، بارةكة لاي ثرؤتستانةكان طؤرِاني بةسةرداهات. لاي ئيسلام رةبةنايةتي نةباشة و كورديش زوو، سةريكرد بة ئالَقةي ئةو ثيَوةندييةوة. بةتايبةتي يارسانييةكان، ذنميَري لةسةريان ثيَويستة (برِوانة ياروريا، سةييد محةممةد حسيَني، ل219). لة دةمي رةسيويدا،(بلؤغ) كورِطةل و دويَتطةل (كورِ و دؤيَت)، دةضنة جةمخانة.سةييدةكان، كةلامي ثيرموسايان بؤ دةخويَنن و ثـةيماني هاوسةري دةبةستن. ئةم كةلامة كة هؤنراوةيةكي كورديية، ئامؤذطاري ئةو جووتة دةكا، ريَز لةيةكتر بطرن. بة كورِ دةلَي:" بيَجطةلة هاوسةرةكةت نابيَ لةطةلَ ذنيَكيديكة جووتببي". دةنا سووك و ريسوا دةبي و لـــة كؤمةلَي يارسان دةردةضي و ئةوجار دواي ثيرؤزباييكردن دةبيَذيَ:
موبارةك بووني ئةي زاوا و زايي زايي و زةماوةن جةي فاني رايي
واتا: "ئةم زاوايي و بووكيية، ثيرؤزبيَ، بةرهةمهيَنان و زةماوةند لةم ريطا تيَثةرِيوةدا بووني هةية. ( مةبةست جيهانة(.
سولَتان دةلَيَ:
ئةي زاماوزايي، ئةي زاماوزايي موباركشان بـؤ ئةي زاماوزايي
وةشادي بذيان ضة ئـةي دنيايي ئةويةكتر بدان طةرمي و وةفايي
نةواني جة هـةم هــةرطيـزحاشايي ئةوثاي هةم ثيربووان نةوديَ جيايي
واتا: ئةم ثةيمانةتان ليَيثيرؤزبيَ، لةم دنيا، بةخؤشي ذيان تيَثةرِبكةن و طةرمي و وةفا بةيةكتربدةن. هيضكات، لةيةكتر حاشامةكةن، ثيــَـكةوة ثيربـــن و ليَكجيانةبنةوة و.. (ثيَشوو، ل222-223).
وةك دةبينين، ئةم قايمكاري و بةرعؤدةكردنة، لة ئاييني ديانيشدا هةية و لةكاتي بةستني ثةيماني هاوسةريدا، ئةو ئامؤذطاريية ديَتةئاراوة.
كضة سةيدةكاني يارسان، تةنيا دةتوانن لةطةلَ كورِة سةييدةكان، ثةيماني هاوسةري ببةستن! ياساطةلي ثرديوةري، بةتوندي دذي بةستني ثةيماني هاوسةري سةييدةكانة لةطةلَ ئةندامةكاني خيَلَي ناسةييد!
بؤرةثياوي يةزيدييةكانيش، ناتوانن، ذن لة خيَزانة ئايينييةكان بيَنن. بةثيَضةوانةش وةهاية (شاكرفةتاح، ثيَشوول93(.
سولَتان، بة سةييدةكان، دةلَيَ:
كناضة جة عام، كناضة جة عام هةرطيز مةوازديَ كناجة جة عام
زارِؤ ليَش مةبؤ نيمة و ناتةمام نة ثيَيش بواضي، سةييد نة عةوام
كةس نـمةزانؤ و ضيَش بـــضرِديَ و نام تؤم حةرامشان وةيةك بييةن ئيدغام
واتا: كض لة خيَلَي ناسةييد مةخوازن، مندالَي ليَيدةبيَ، نيوةوناتةواوة، نة دةكرِيَ ثيَيبلَي سةييد و نةشدةكريَ ثيَيبيَذي، عةوام. كةس نازانيَ، بةض ناويَك بانطيبكا، تؤي نارِةوايان تيَكةلَكردووة!
ثيرموسا، دةبيَذيَ:
بةيعةت مةكةرة ثةي عةهد و ئةيام
ئامان سةدئامان، ضةني كناضان عام
كرداركـردت طـردين مــةبــؤ خـام
رةنج ويــةردةت ثـامالَ مةبؤ تةمام
واتا: ئةي سادات يارساني، نةكا لةطةلَ كضة ناسةييدةكان ثةيماني هاوسةري ببةستن، ضونكة هةركاريك بكةن هةموو، خاو و بيَئاكام دةبيَ. (برِوانة سةرضاوةي ثيَشوو، ل219-221).
ليَرةدا، جؤريَك جياوازي ضينايةتي يان رةسةنايةتي و نارِةسةنايةتي دةبيندريَ!
هةرجؤريكبيَ، بةثيَ راماني ئيزةدييةكان، بنةمالَة شيَخةكانيان كة دةضنةوةسةر سيَ بنةمالَةي سةرةكي "ئاداني، شةمساني و قاناني، نابيَ لةطةلَ ميَينةي يةكتر، ثةيماني هاوةسةري ببةستن (برِوان يةزيدييةكان، ثيَشوو، ل83)، هةروةها، لةوئايينةدا، ثياو مافي نيية ضوارذن بيَنيَ، بةلَام سةردارةكان دةتوانن، جةند ذنيان هةبيَ، بةلَام ناتوانن، لةهيجيان جياببنةوة، ضونكة ذني سةردارةكانيان، نابي، ميَرد بة كةسانيديكة بكةن، لةبةرئةوة دةبنة دايكي يةزيدييةكان (ثيَشوو، ل58). ئةمة، لةوانةية لة فةرماني ثةيامبةري ئيسلام وةرطيرابيَ كة ذنةكاني كردووةتة دايكي موسولَمانةكان و ئةويش ناتوانيَ، لةطةلَ دايكي خؤي ثةيماني هاوةسةري ببةستيَ. برِوانة ئايةي 53 سورةي ئةحزاب كة دةبيَذيَ، ثةيامبةر ئازارمةدةن، دواي مردني بؤ هةميشة، لةطةلَ ذنةكاني ثةيماني هاوسةري مةبةستن، هةروةها ئايةي 6ي هةمان سورة كة دةبيَذيَ: ثةيامبةر بؤ موسولَمانةكان لةخؤيانيش فةرزترة و ذنةكانيشي دايكي موسولَمانةكانن.. (ئيسلام و ديَموكراسي، نووسةر، ل143).
يةك هاوسةريي
لةكاتي ئامادةبووني يارسانييةكان بؤ بةستني ثةيماني هاوسةري، ثيَويستة، هاوسةر هةلَبذيَرن و لة كورِي "جةم"دا و بةهؤي سةييدةوة، دؤعاي ئةو ثةيمانة لةكةلامدا، بخويَندريَ كة كورتةكةي، ثاراستني راستي و ثاكي و ئةو ثةيمانةية. يةكةم كةلامي بةوجؤرة لةلايةن ثير موساوة خويَندراوةتةوة و لةدةفتةردا، تاثؤكراوة و بةطشتي ئةم كةلامة،60 هونراوة لةخؤدةطريَ. ثيرموسا ئةيذيَ:
نةي جةم وةحةق شةرع، نةي جةم وةحةق شةرع
راي جـفت و جـامي نـةي جــةم وةحةق شةرع
حـــةق و حةقيَقةت نـــةطردين ثاكتةر
ئينا وانامــان، دؤعاي ئــةي مةزهــةر
دؤعــاي حةلَالَي جـــفت مـاددة و نـةرِ
ثةي عيشوة و فاني ضةي دام وةبـــةشةر
واتا: لةم جةمةدا، بةرِاستي ياسا، ريَطاي جووتبوون و كؤبوون، هاتةئاراوة. راستي و راستةقينة لةطشت شتيَك ثاكترة. ئةوا دؤعاي ئةم ديمةنةمان خويَندةوة. دؤعاي رةوايي جووتي نيَروميَ، بؤ ناز و (بؤ ذياني) بةرةونةمانضوو لةم داوةي مرؤظدا (واتا ذياني ئيَستا). كؤرتةي طشت باسةكة بةمجؤرةية: دوو جامؤلَةي ئاوي كةوسةر و سةرد و طةرمي، نؤشدةكةن، ئةويش لةم كراسطورِينةي جيهاندا كة ريَطادةبرِين. كراس بةرةونةماندةضيَ، رةنطينة و رةنطدةداتةوة، بؤئةوة زاوا و بووك، بةرةو سةردي و طةرمي ذيان ببا. تا هةردوو كورِ كض، لةم ثردة تيَثةرِن، تا زاوا و وةوي (بووك)، ببا بؤ ضيَشتني سةردي و طةرمي ذيان. تا ثياوان، لةم سةرةوة، سةرطةرداننةبن، تا كةسيَك لةخؤي بيَئاطانةبيَ..لةم كراسةي مرؤظدا، ريَطاي جووت و كؤبوون و باسي بازار و سةركردة (قةيسةر)، بة تؤ ئةيذم. هةم لةم ريَطا و درطاوبانة، بةرةو ئةوبةر، تيَثةربين، بؤئةوة تؤي ثاكي، لةدةفتةردا، تاثؤبكريَ. لة سةراوي هةرمان، لةم مةبةستة بةرةونةمانضووةدا، كة لة موو باريتر و لة جامؤلَة رةنطينترة. لةم تامة و هةنطويَنة كة لة تاموضيَذ شيرينترة واتا حةلَالَ و هاوسةرن بؤ وضة، ئةمانة بؤية بةخةمبارييةوة ئةيذين كة دةبيَ، ئةم ثةيمانة، تاسةر بةرِيَوةبةرن تا لةئيَوةوة، تؤمي ياري دةركةويَ. بيَهةلَة و تاوان، سةقامطيربن (خةيانةت بةيةكترنةكةن). بيَجطة حةلَالي خؤتان تؤخني حةرام مةكةون. دةنا حةلَاليي هاوسةريتان برينداردةبيَ. ئةوجار تؤي ئيفليجتان ليَوةبةرديَ و هاوسةريتان، بةدناو و باتلَدةبيَ. ئةوجار لة دةفتةري تاثؤ و فةرماني طةورةم (سولَتان) وةدةردةكةون. ضيَشتتان بة روالَت بيَتام دةبيَ، لةدةروونيشدا، نانتان، بيَدةوامدةبيَ. نانونمةكتان لة جةماوةر نارِةوادةبيَ. طيانتان لة ئازارطةياندن و برينداركردن، بثاريَزن و لةطةلَ تاوان و تاوانباراندا، هةلَسوكةوت مةكةن. بة راطةياندني كةلام، برِوابكةن، بة ئةمري سولَتان، ناموستان بثاريَزن. ضوارضيَوةي هاوسةريتان بثاريَزن، لة سفرةي خؤتان ناني حةلَالَ بخؤن. هةركةس لة خواني خؤي، بخوا، دةس بؤ خوان يان سفرةي خةلَك نابا. ئةطةر دةسببا بؤ سفرةي دراوسيَ، نيَعمةتي سفرةي خؤيشي، بةخةساردةضيَ.. كاكة دزي لة خواني يةكتر مةكةن، هامةسريتان لةم "جةم"ةدا، بة حةلَالَي بةستراوة.. بة وتةي ثيَشينيان، ثةيماني هاوسةري ببةستن، بؤئةوة ئةم دوانة بؤ يةكتر حةلَالَبن. بة رةزامةندي داية و باوة، مارةبكةن. لةم هةردوو دنيا رةزامةندي هاتةخويَندن، بة شايةتي جةم و فةرماني سولَتان. لة دريَذةي دؤعاكةدا، دةبيَذيَ:
موبارةك بــؤنيَ ئةي زاماوزايي
زايي و زةماوةن ضةي فاني رايي
خـةلَات ثير و دةليـل دلَخواهي
واجبةن ثيَتان ضةي جـةم شاهي
ئةم ثيَوةندة و طريَبةستة، ثيرؤزبيَ، لة دايكبوون و شادي لةم دنيا بةرةونةمانضووةدا تيَثةرِبووةدا، داني مارةبرِانة بة ثير و دةليل بة دلَخوازي خؤتان لـــةم جةمي سولَتانييةدا، لـــةسةرتان ثيَويستة.. ئةوة نياز و دؤعامان خويَند، دؤعاي هاوسةري لــة ثشتي ثةردةوة. وةفةرماني دادوةر و بة برِياري ثاشا، بةرِيَطاداني"جةم" وةثيَنووسي يا، دادوةرمان "بنيام" بؤ ياسا و مارةبرِين، بة ريَبةرايةتي دروستي داودي خزمةتكار، وةخزمةت و بةلَيَني "رةمزي سةرين مانط"، بة ريَطاداني ثةنجتةن و دووحةفتي دلَخواز، وةشاهيَدي ئةم جةمة و بيَهةلَة و كةمتةرخةمي، ليَكجيانةبنةوة و لةم ذيانة، تيَثةرِيوةدا، باريةك هةلَطرن، ئاطايان لة شةرم و حةياي خؤيان بيَ، كاري هةرزةكاري نةطرنةثيَش، ثةردةي خؤثاراست لةبةركةن و بةيةكتر خةيانةتنةكةن.. نةكا دوارؤذ، ليَكجيابنةوة، ئةوكات لةم جةم ويساية، شةرمةزاربن.. نابيَ طريَبةست و قةوليان، ليَكبترازيَ، نياز و رةوايي ريَطايان، نارِةوادةبيَ. بيَطانة نةضيَتةسةر ريَطا و شويَني نووستنيان، ضونكة نةقدي رةواييان كالَةوةدةبيَ.. (برِوانة ديوانة طةورة، ل674ـ677).
ليَرةدا ثيَويستة بــةورِاستييةش ئاماذةبكةم كــة لة ئاييني ياريدا، يةك هاوسةري، ثةسندكراوة. سولَتان دةبيَذيَ: هيض يارييةك خاوةن ئةو مافة نيية، هاوكات خاوةن دووذن بيَ، هةركةس، وانةكا، ئةنداميَكي بيَشةرتة و لة كورِي جةم، وةدةردةندريَ.
نمةؤ و دوو هاوسـةر كةرؤ نيكايي هةر ياردوو هاوسةر جة يانة يايي
ضــة ئايــردؤزةخ نييةنش رةهايي دؤزةخ خــاستةر جـة يانةي يايي
واتا: بؤ يار، دوو هاسةرمارةبرِين، رةوانيية، ضونكة لة ئاوري دؤزةخ رزطارنابيَ، ئةومالَةي كة ثياوةكةي خاوةني دووذن بيَ، لة جةحةندم خراثترة. سةيرلةوةداية، لــةم ئايينةدا، بــةهةشت و جةحةندةم نيية و ليَرة باسيانكراوة! (برِوانة، يارويار ثيَشوو، ل231-232). سولَتان، دواي ئةوة ثياوان ريَنوينيدةكا، يةك هاوسةريان هةبيَ، ئامؤذطاري ذناني يارساني دةكا كة سةبارةت بة ميَردةكانيان، لةهةر بارودؤخيَكدا، وةفاداربن. هةربؤية، روو لة ذنةكانيش دةكا و دةبيَذيَ:
كةروون حاشايي كـــــةروون حاشايي
ذنـانيش نمــةبـؤ كــــةروون حاشايي
جة ميَردشان بووديَ جــــؤمة جيايي
ئـةرسةرشان ثةتي بــؤ وةبيَ كولاهي
وةرثاشـــان ثةتي بــــؤ وةبيَ ثالَايي
ئةركراسشان نـــةبؤ سةلَتة و كةوايي
يان ثــــةي ذيانشان بـكةروون طيايي
ئةر قوتيَو غةزاشان سيَ رؤ يةكجايي
شام و نةهارشــان بؤ نان ضةني خايي
جة قوومز ميَردش بؤ سي رؤدووشايي
ئةر بيكراس بلةرزؤ ضـا وةر سةرمايي
واتا: ذنانيش نابيَ سةبارةت بة ثياوي خؤيان كةمتةرخةمي نيشان بدةن، نابي له ثياوةكانين جودا بنةوة، تةنانةت ئةطةر بة دةسكورتي ذيان بةسةربةرن و نةتوانن، خةرجي ذياني ئاسايي وةك ثيَلَاو وكراس و كةوا و سةلَتة، دابينبكةن يان ئةطةر بكةونة دةريووزةطةريي و لةماوةي سيَ رؤذدا، ذةميَك بخؤن، فةراويين و شيَويان بة ئةندازةي هيَلكةيةك لةطةلَ نانيَك بيَ و داهاتي بنة مالَة لةرِؤذيَكدا دوو شاهي (ثارةي كؤني ئيَران) بيَ و بيَجلوبةرطي طةرم لةسةرمادا بلةرزن. (برِوانة، يارويار،ل234). بةمجؤرة، تاوان وةثالَخستني كاكةييةكان كة هةمووشتيَك لايان رةواية، نادرؤستة، ضونكة ئةم فةرمانةي سولَتان، ئةوانيش وةبةردةطريَ خةيانةتكردني ذن و ثياو لةيةكتر، لايان نارِةواية و تاوان و طــوناحي طةورةشيان"درؤ"و " فرتوفيَلَ"و "دزي"و سويَني درؤخواردنة. (برِوانة كاكةيي، ل36*(
بةداخةوة، شاعيَري طةورة و ناداري كورد، شيَخ رةزا تالَةباني، بةنارِةوا لةسةر كاكةييةكان، زنجيرة هؤنراوةيةكي ثرِلةتاواني بـــلَاوكردووةتةوة و زؤرجـــار، طــــويَم ليَيبــــووطة، ثياوة خويَندةوارةكان، دةيانـــخويَندةوة و ناسزاييان، بةو هةذارانة دةطوت كة طيان و بيريان لةطةلَ ضةمكي ئةو هؤنراوة، ئاشنانيية. هةتا هةنووكةش، نةمزانيوة، كةسيَك بة بةلَطةوة، لةبةرانبةر ئةو بؤضوونةي شيَخ رةزادا، هةلَويَستبطريَ! جيَيداخة، شيَخي ناوبراو، ضلؤن بيَبةلَطة ئةوتاوانةي خستووةتة ثالَ، ئةو هاوولَاتيانة!! شيخ لةونووسراوةيدا، بةكورتي دةبيَذيَ: ريَبةري ئاييني ئةوان، حاشا لة بةهةشت و دؤزةخ دةكا و ئةوجار دةرثيَ، ذنان، لةكورِةكةدا، كؤدةكةنةوة و ضرادةكوذيَننةوة و ثياوان، ثةلاماري دةرثيَيةكان دةدةن و دةرثي، هةركةس، وةضنطيان كةوت، ئةوكارةي لةطةلَ دةكةن!!!
ضوارةم: زماني كوردي وةك زمانيَكي ئاسماني و ثيرؤز
زماني كوردي لاي يارسان و وةك باسمكرد، لاي ئيَزيدييةكانيش، زمانيَكي ئيزةدانيية. لـــة جيَذني سةرسالَي ئيَزيدييةكاندا، "ئيزةدان"، سةردانياندةكا و بة زماني كوردي سةبارةت بة دابةشكردني كاروبار و دياريكردني بةختي سالَي تازة، لةطةلَيان دةثةيظيَ. دواي ئةوة يةكيَكيان طشت زةوي و ئةوةي لةسةريةتي، بؤ سالَيَك بة"كريَ وةردةطريَ، بة هةرضوار دةوري زةويدا، دةرِوانيَ، بؤئةوة بزانيَ مرؤظ لةضي كةمة، بة خةلَكةكة دةبيَذيَ: "وةك ئةوة ئايينة سامييةكان دةبيَذن، خودا، دلَي بة نويَذ و رؤذوو و سةررِاوةشاندن، خؤشنيية. ئةو زياتر حةز لة كاروكرداري باش و ضاكةخوازي دةكا"( برِوانة:Karl Brockelmann: DasNeujahrsfest der Yezidis، P:388-389 ).
لة هةردووك ئاييني ياري و ئيزةدييدا، نويَذ و رؤذوو، لة ثلةي دووةمدان و ضاكةكردن بؤ مرؤظ، ثلةي يةكةمة. ئةمةش ريَسايةكي زةردةشتيية. ئيبنو عةرةبي سؤفي موسولَمان، لةذيَر كاريطةري ئةم رامانةدا، دةيوت: "مرؤظ دةتوانيَ لةباتي نويَذ و رؤذوو، كاريديكة بكا. جونيَدي بةغدادي و هةللاجيش، هةروةهابوون و ثةيظي لةوضةشنةيان طوتووة.
كؤلَةكةكاني، رةفتاري ئاييني ئيسلام، ثيَنجن: زةكات، حةج، نويَذ و رؤذوو و جيهاد. لةكاتيَكدا كؤلَةكةكاني ئاييني ياري: ثاكي، راستي، خؤنةويستي يان ونبوون لة زاتي خاوةنكاردا و بةخشش (رةدا) كة لة "رائيتي" ئاظيَستاوة، وة رطيراوة، رؤذوو، بـــؤ يارسانييةكان لة بـــةرا، سيَ شــــةو و سي رؤذ بــــةسةريـــةكةوة بوو. ئةوان، بيَزارييان دةربرِي و خاوةنكار بؤي طورِين بة سيَ رؤذ. رؤذووي يةزيديية-كانيش سيَ رؤذة كة لـة سةرةتاي مانطي دوازدةيةمي رؤذهةلَاتي (كانووني يةكةم) سيَ رؤذ بةرِؤذوودةبن و دواي ئةوة دةيكةن بة جيَذن (برِوانة، شاكير فةتاح، ثيَشوو، ل65).
بـةثيَي راماني يارسانييةكان، جبرةئيل، نهيَني نةطوتراوي ئيزةداني، بـــة زماني كوردي بةوان راطةياندووة (سيَرِمةطو). ثةيامبةري ئيسلام، لــــةم نهيَنيية ئاطاداربووة، بةلَام بة يارسانييةكاني نةطوتووة (برِوانة شانامةي حةقيَقةت، ل202، هؤنراوةي3841).
ئةمةش ئةو راستيية نيشاندةدا كة طشت نووسراوةكاني يارسانييةكان وةك دةفتةري ثرديوةري، ديوانةطةورة، سةرئةنجام، دةورةي بالَوولَي زانا و.. بة كوردين و بـــة شيَوةزاري طؤراني، سؤراني و لؤرِي و لة1200 سالَ لةمةوبةرةوة، دةسثيَدةكا. باباتايري هةمةداني، يةكيَك لــة ياراني بةناونانطي ياري، بــــة كوردي هةلَبةستي دارِشتووة.
خاناي قؤبادي، بة زمانةكةيةوة، شانازيدةكا:
راستةن مةواضان فارســــي شةكةرةن
كوردي، جة فارسي بـةس شيرينتةرةن
بة لةفزكوردي، كوردستــان تةمام
ثيَش بووان مةحـزوز باقي وةسةلام
واتا: راستة دةبيَذن، فارسي شةكرة، كوردي، لة فارسي زؤر شيرينترة. طشت خةلَكي كوردستان بة ثةيوي كوردي، شادبن".
شاوةيس قولي مايدةشتي كة لة ي كؤضيدا لةدايكبووة، لةهؤنراوةيةكدا، دةبيَذيَ:
ئةسلَ من جة كورد، ئةسلَ من جة كورد
بــابؤم كوردةنان، ئـــةسلَ من جة كورد
من ئةو شيرةنان، ضـــةني دةستةي طورد
سيلسيلة سوثاي، زةحــــاكم كرد هورد
واتا: ريشة و رةتةوةم لــة كوردة، باوكم كوردة، ريشةم لة كوردة. من ئةو شيَرةم زةنجيري سوثاي ئاستيهاكم وردكرد يان بضرِيم".
ئةم تيَرِامانة، واتة ململانيَ لةطةلَ سوثاي زةحاك، بةري ضةواشةكردني ميَذووي كوردة كة دةبيَذن، زةحاك (ئاستيهاك) مار لــــةسةر شاني بــــووطة و ميَشكي لاواني خواردووة و دواتــــر، كاوة، دذي راثةرِيووة و تةختوبةختي تيَكةوةثيَضاوة!!!
هةرجؤريَكبيَ، زماني تيَكست يان دةقةكان و هةروةها هؤنراوةكاني ئاييني ياري، طةليك كؤنة و ظوكابلةري (مفرةدات)ي ئاويَستايي بـــة روالَـــةت و واتاوة، لةواندا دةبيندريَ. زاري كؤني هةوراماني لهؤن، بةسةرياندا زالَة. ئةوانةي بؤ دةورةي سولَتان دةطةرِيَنةوة وةك ديوانةطةورة و "سةرةنجام"، دةفتةري شنرويَ، لةوضةشنةن. بةلَام زاري دةفتةري"عابيَديني جاف"، هةورامي جافيية. واتة زاري جافةكاني بناري شارةزووري نزيك بة هةورامان و ناوضةي هؤريَن و شيَخانة. زماني تيَكستةكان ثاراوة. ئةطةر وشةي عةرةبي و فارسيش لةواندا بةكارهاتووة، بةرطي كوردي لةبةركراوة. لة دةنطة كورديية رةسةنةكان، ثاريَزطاري كراوة. وةك دةنطي "ظ"و "ذ". راناوي"ئةز" زؤر بةكارهاتووة. بؤويَنة، ئيبراهيم مةرمؤ:
ئيبراهيم هةمدةست، ئيبراهيم هةمدةست
ضــــةني يادطار هةردوو بيم هـةمدةست
كاكام يادطار نةرِووي تــةخــت نشست
جةمشيد بييانيَ جـــةم جيهان بــةست
(ئةز) فةرةيدون بيم، طـا و سةروةدةست
سيلسيلةي سثاة زةحاك دام شــكـةست
(كةلامي ثرديوةري،ل26)
واتا، من(ئيبرايم، لةطةلَ يادطار بووينة هاوكار. كاكة يادطارم نيشتةسةرتةخت، جةمشيدي هات، كؤبوونةوةي جيهاني طريَدا. من فةرةيدون بووم طاو (خودا)ي سةروةبان دةست، من زنجيرةي سوثاي زةهاكم تيَكشكان. (ليَرةشدا، ضةواشةكردني ميَذوويية).. ليَرةدا، وشةطةلي فارسي "همدست"و "نشست"و "شكست"ي بةشيَوةي كوردي نووسيطة. وشةي""طاو"" ليَرةدا، لة دةقي ئاويَستايي بةواتاي خودا، طةورة، فةرماندةر، بةهيَز وةرطيراوة. بؤنموونة:
ميرمل زةني، ميرمـل زةني
ميرةناني مير، ميرمل زةني
طاوم سولَتانا، حسيَنم هةني
بنيامم مةؤؤ نةطةردي بةني
واتا: من ميرم ومير ملقرتينم و طام سولَتانة و حسيَنيشم هةية، بنيامين، دةبيَتة بةندةي. (برِوانة دةفتةري ئةهلي هةق،ل103).
ثيَنجةم: ثاقذي و شويَني تايبةتي خاوةن برِواكاني ئايينة كوردييةكان
ثةيرِةواني ئايينة كوردييــةكان، وةك موسولَمانةكان، جؤريَك ثيرؤزي و هةلَبذاردة بؤخؤيان دادةنيَن. ئيَزيدييةكان وادةبيَذن كة ئةوان لةكاتي ذنميَري ئادةم و حةوادا، لــــةدايكنةبوون، بةلَكو كاتيَك ئةوان ثةيدابوون كة ئادةم، دوو رةط (Androgynous) بووm. ئيزةدي لة سكي دايكيدا وةك ئيزةدي، دروستدةبيَ، ئةوةي وةك ئةوان لـةدايكنةبووة، ناتوانيَ كةسيَك بكاتة ئيزةدي. هةربؤية ئةوان كةس بة زؤر يان ئارةزوو، هـــاننادةن بـــؤ وةرطرتني ئايينةكةيان. ئيَزيدي ناتوانيَ ئايينةكةي بطورِيَ، ضونكة بة "ئيزةدي" ئافرِيَندراوة، بةلَام ئيزةدييةكان لة ميَذووي ثرِلة كارةساتي خؤياندا، زؤرجار خةلَكيديكةيان ناضاركردووة، ببن بة ئيزةدي! (برِوانة شاكيرفةتاح، ثيَشوو، ل117).
يارسانيش دةبيَذيَ: "كاكة" وةك يــةكةمين بوونةوةر، لــــةلايةن خؤدي خاونكارةوة، ئافرِيَندراوة. وةك وتم، كاكة يان بة وتةي يارييةكان، ثيربنيامين، بؤخؤي لـــةذيَر باخةلَي خاوةنكارةوة، هاتووةتةدةرةوة.
شةشةم: ثيَوةندي نيَوان مرؤظ و ئيزةدان
لة رامانة سامييةكاندا، خودا بةدةطمةن خؤي بة مرؤظ نيشاندةدا. يان وةك وتمان، شؤرِدةبيَتة نيَولةشي مرؤظةوة. وةك دةبيَذن جاريَك لة فرِيني ثةيامبةري ئيسلامدا بؤ سةرةوة (ميَعراج)و جاريَكيش خؤي بة موسا و عيسا نيشانداوة. لةقورئاندا هاتووة دةبيَذيَ: "كاتيَك موسا طةيشتة ذوانطة بؤلاي ئيَمة و ثةروةرندةي لةطةلَي كةوتة ئاخاظتن، طؤتي: ئةي ثةروةرندةي من! ئارةزوومة، تؤ ببينم. طؤتي: ناتواني بمبيني كة خؤي بؤ كةذ و كيَوةكة دةرخست، هةربةجاريَ كيَوةكةي ثريشثريش كرد. موسا بة بيَهؤشي كةوت. كاتيَك هاتةسةرةخؤ، طؤتي: ثاكي هةربؤتؤية. من لة خاوةن باورِاندا يةكةمينم". (الاعراف143). بةمجؤرة دةبينين، موساش نةيتوانيوة بيبينيَ.
ئةمةش بةثيَضةوانةي ئايينة كوردييةكان، بـــةتايبةت بةثيَضةوانةي بيري يارييةكانة. ئةوان وادةزانن، خودا، خؤي لة مرؤظ دانابرِيَ و ثيَوةندي لةطةلَ دةطريَ. لةثيَشدا طوترا، رةواني مرؤظ بةشيَكة لة رةواني خودا. يارسانييةكان دةبيَذن: "رةواني مرؤظ "فوو"ي هةناسةي خوداية". هةربؤية لةرِيَطاي طةرِاني رةوانةوة نةك جؤريَكيتر، خودا، هةميشة، خؤي بـــة مــــرؤظ نيشاندةدا. بـــةمــــــــةش دةطوتري "ديــــــاردةي ئيــــــزةداني" (Manifestation) يان ويَنةي دةركةوتن (بوون بة لةش).
لاي ئيَزيدييةكان ثيَش بوون، خودا لة شيَوازي"مةليك"دا بووة بةنيَوي "ئةنقةر". يارسانييةكان دةبيَذن، ئةوكاتة، لـة شيَوةي"بازيَك"دا بووة. (شابازي قةلَةندةر) لة نهيَني ثيرؤزي خؤي "دؤرِ"يَكي سثي وةك يةكةم ئافرِيدراو، خؤلقاندووة كة تةقاندوويةتي، زةريايةكي ليَثةيدابووة، دواتر، زةوي و ئاسمانةكان ئافرِيَدراون و لة ثارضةكاني دوورطةش، خؤر و مانط و هةسارةكان، سةريانهةلَداوة. بةثيَي برِواي ئاييني ياري، بووني ئيزةداني، لةثيَش بوونةوة، لةنيَو ئةو دؤرِةدا، بووطة.
مارطريت "رؤدينكؤ"ي ئوكرانيايي، دةبيَذي: "لة ئةفسانة ئايينييةكاندا، دؤرِي سثي، ئـــةو شويَنةية كة طياني مرؤظة باشةكان لـــةكاتي مةترسيدا، خؤيان لـــةنيَويدا، دةشارنةوة. (برِوانة، ضيرؤكة طةلةرييةكاني كورد، مسكؤ، 1970).
سولَتان ئةفةرميَ:
جة داود، باضـة بنيامين بةيو نةدةرطا
تا سـةقــــام دةرميَ، ئيَـقرارم نيــا
جة مايةي ئةلس، وةرجة هوور و ماة
دنيــا بةحربـــــي زةميـن و سـةما
ضــــة دورِ زياتـر نــةوي هةم سةدا
جـة دلَي دؤرِدا، ئــــةي جـةمم ناسا
داود وةناز ويَت قةسةم، وةرجة ئاووبا
جـةم ثرديوةر وةضـةم ويَـــم ديــــا
واتا: داود، بيَذة بنيامين، بيَتة بارةطا، بؤئةوةي راسوريَسي بكةم، ئاراوقارام ليَيبرِاوة. لة ماكةي بيَسةرةتادا، بةرلة مانط و خؤر، جيهان زةريا بوو، ئاسمان و زةوينيش. لة دورِ زياتر هاودةنطيَك نةبوو، من لة دلَي دورِدا، ئةم "جةمة"م ناسي. داود وةخؤشةويستي خؤت، بةرلة ئاووبا، جةمي ثرديوةرم بة ضاوي خؤم ديت. (ديوانةطةورة، ل662).
ثير ئةحمةدي كةركوكي لة سةدةي شةشةمي كؤضيدا، دةبيَذيَ:
ئةز ئــةحمةدي زيَــرِين بــةرم
ئــةز ئةو دورِةي ناو طةوهـةرم
ئــةرز و سـةماية لةنـــطةرم
لة رؤذ حةســــاو ئةز لة دةرم
واتا: "من ئةحمةدي ثيَشين زيَرِينم، من ئـــةو دورِةي نيَوي طةوهةرم، زةوي و ئاسمان منيان راطرتووة و لة رؤذي ليَثرسينةوةشدا، ليَمناثرسنةوة".
يارساني
كاتيَك كة رةواني ئيزةداني بؤ جاري يةكةم لة شيَوةي "خاوةنكار"دا خؤي نيشانداوة، تةختي ئيزةداني، لة شيَوازي دؤرِيَكدا بووطة. ثيربنيامين وةك يـــةكةمين كةس بـــووة لــة بن بةخةلَي خاوةنكار، دةرهاتووة. خاوةنكار، ثةيماني لةطةلَ بةستووة و راستي ثيشانداوة و هةردوو جيهاني ثيَداوة؟ (برِوانة مامؤستا جةمالَ نةبةز، ثيَشوو ل39-41).
ئةمةش سةر دةكيَشيَتة لاي ئةوةوة كة لةو، كراسطؤرِينةدا، بؤ خودا، شيَوة و قالَب، ثةيداببيَ. لة ئيسلام و "زةردةشت"يشدا، خودا، تةختي هةية، بةلَام لةهةموو شويَنيَك هـــةية. لاي ميَتولؤذياي كـــوردان، بــةثيَضةوانةي بتثةرستان، "ئاهوورامةزدا"، شويَني هةميشةيي نيية. هةرضةند لةم تيَرِامانةدا، رةواني ئيزةداني دةضيَتة قاثؤرِيَكي ماكييةوة، بةلَام بؤ هةتاهةتاية لةوقاثؤرِةدا ناميَنيَتةوة، بةلَكو قاثؤر، طؤرِاني بةسةرداديَ. وةك وتمان، ئيَزيدييةكان ثيَيئيَذن "كراس طؤرين" و يارساني و ئارةوي (عةلةوي)، ثيَيدةبيَذن "دوناودون". لاي يارسانييةكان، رةواني ئيزةدان وةك تيشكي خؤر و ئاوة، ضونكة ئةو تيشكة، دةتوانيَ بضيَتةنيَو طشت دةفريَكةوة و رةنطي ئةو بطريَ. ئةمةش هةرئةوكاتةية لةويَداية. سةرةرِاي ئةوة، ئيزةدان و خؤر، يةك شت نين و ئيزةدان خوداي خؤرة (بيري ميترائيزم). كـــورد خؤرثةرستنةبوون و خودايةكيان ثةرستشكردووة كــة خوداي رووناهييــة. ئةوان، ثيَش دؤزينةوةي ئاطر، رووناكييان لــة خؤر و بروسكةدا ديوة و ريَزيانليَطرتووة و دواي دؤزينةوةي ئاطر، لةبةرئةوة رووناكي هةبووة، ريَزيان لةويشطرتووة و بة شتيَكي ثيرؤزيان لةقةلَةمداوة. كةوابوو، "ئاطرثةرستي" لـــةئارادانةبووة و ئاطر بؤية خاوةن نرخ بووطة، ضونكة هةلَطري رووناكي بووطة.
بةثيَي راماني ئيَزيدييةكان كة خودا بة"ئيَزي" ناوديَردةكةن، راماني ئيزةداني، لهشيَوازيَكةوة دةضيَتة شيَوازيَكيدي و هـــةرجارةش بةنيَويَك، بةلَام خؤي هــةر خوداي مةزنة:
سولَتان (ئيَزي) بخؤ ثاشاية
هـــةزار و ئيَك ناظ لخؤناية
ناوي مـــةزن هةر خوداية
واتا: "سولَتان، يان ئيَزي خؤي ثاشاية و هةزار و يةك ناوي لةخؤي ناوة، ناوي طةورة هةر "خودا"ية".
(برِوانة، ئيزةدياتي، لةبةر رؤشناييا هةنديَك تيَكستي ئيزةديان، ل16، ضاثي بةغداد1979).
ئةمة نيشاندةدا، ئةوان "خودا"ثةرستن نةك وةك هةنديَك لـــة موسولَمانة دةمارطرذةكان دةبيَــذن، "شةيتان"ثةرستن! بيَجطةلةوة، ثةيرِةواني دينةكانيديكةي ناوضــة، ئةمةيان سةثاندووة بــةسةرياندا! لــــةكاتيَكدا، ئةوان خؤيان بـــة خوداثةرست ثيَناسةدةكةن. لةم ثيَوةندييةدا، بةلَطة فراوانة. ئيزةدييةكان، خاوةن دوو كتيَو بة ناوةكاني "جلوة" نووسراوةي شيَخ ئادي و "مسحةفارِةش"ن. لة وتةي "زةبووني مةيسوور و قةولي رازي بةديهيَناني جيهاندا" سةبارةت بـــة ئافرِاندن، هاتووة: يائيلاهؤ تؤ ئاغايي، تؤ وةزيري، خاسامير دةناسة، ثادشاي دورِي كاســـة، كـــرة ركنا ضقاسي ئةساسة. واتا: خودايا! تــــؤ ســـةرؤك و وةزيـــري، ثياوي ضاك دةناسي، تؤ ثادشاي مرواري و ثيالَةيت، ئةو بنةرِةتي هةموو شتيَكي دانا.
بةكورتي ئيزةدييةكان، ثيانوايـــة، جيهان دةريايةكي تيَداية كـــة مرواري و طةوهــةري تيَداية. ثيَويستة كرِنؤشي بؤبةرن. ئةو بنةرِةتي هةموو شتيَكي دانا. مروارييةكة لـة سامي ئةودا تةقييةوة. رةنطي ئةويطرت. سوور و سثي و زةردبوو..ئةوكاتة نة زةوي بوو و نة ئاسمان.. (ئةوةش بؤضووني يارييةكانة). لــــةنيَوان مروارييةكةدا، دوو طةوهةر سةريهةلَدا. يةكةمي سةرضاوةيةكة و دووةمي مرؤظ. كةواتة مرؤظي ئافرِاند و ياساي بؤدانا. ثاشا، مروارييةكةي ئاشكراكرد..ثاشاي من، ثةروةردطاري بيَنيازة. سةرةتا فريشتةكاني خولقاند و ئةوسا، بةهةشت و دؤزةخي ئافرِاند، زةوي ئافرِاند و ئاسمانةكاني خةملَاند. لةشي مرؤظ بيَطيان بوو، دةنطيَ هات و وتي ئةي طيان! بضؤرة نيَولةشيةوة و بيقةلَشينة و خؤتي تيَخزيَنة. خودايا تــؤ وةستايةكي بةخشندة و دلؤظاني، تؤ درطاكاني تاريكيت كردةوة، تــؤ مامؤستاي هةموو شتيكي. لةدةريادا تةنيا دورِيك هةبوو، تؤ طيانت بةودا و تيشكي خؤت لةودادةرخست. تؤ دورِةكةت كردة بنةرِةتي هةموو ضشتيَك و هيَناتةدةر..خودا بةخشندة و دلَؤظانة، لةهةموو شتيَك بيَنيازة..ئةو شةش فريشتةي ئافرِاند.( ئةم فريشتانة لـــةئاويَستادا ناويانهاتووة كة بريتينلة: بةهمةن، ئةرديبةهةشت، شةهريوةر، سةثةندارمةز، "خورداد"و "ئةمورداد" كة لةطةلَ ئةهورامةزدادا، حةوتةوانةيةك ثيكديَنن. هةركام لةمانة، ئةركيَكي تايبةتي لــةسةرشانة، تا بةوجؤرة كة ئةهورا خؤي دةخوازيَ، ضةرخي كات هةلَسوورِيَنن.(برِوانة بؤرةكةيي، ئيزةدييةكان و ريَ و رضــــةكةيان، ل48-96، سالَي 2002.1) وةك دةبينين، لةم ئايينةدا، هةموو شتيَك لة ثاشايةك سةرهةلَدةدا كة داهينةر و بـــةرز و ثــــاكة و طشت شتيَك لةذيَر دةسةلَاتي ئةوداية. ئةم طوتانة كة زؤر دريَذن، بـــةرهةمي بــاب و كورِيَكي جيَيباورِي ئيزةدييةكانن بـــــة ناوةكاني: ئةبولبةركاتي هةكاري لةدايكبووي 1125ي زاييني و شيَخ حةسةني هةكاري كورِي ئةو، لةدايكبووي 591ي كؤضي.
هةرجؤريكبيَ، ئةم تيَرِامانة كــــة خودا ضووتةنيَو دورِ و مروارييةكةوة، ماوةيةك لـــةويَ ماوةتةوة و دواتر هاتووةتةدةر و جيهان و مرؤظي ئافرِاندووة، بةشيَكة لة برِواي بنةرِةتي مانةوييةكان و وةك ئاماذةمانثيَكردووة، يارييةكانيش خاوةن ئةو برِوايةن.
●●●
|
41164
جار خوێندراوهتهوه |
Wednesday, April 8, 2015
|
|
|
زیاتر
|
|
رات چییه لهسهر بابهته بڵاوكراوهكانی ئهم سایته؟
|
ژماره بەرهەمەکانی ناوەندی کەلتووری کۆچ
|
|
|
govari koch| All rights reserved © 2010