(شەریعەتی) بت نییە
گفتوگۆ لەگەڵ (موجتەبا موتەههەری)
كوڕی مورتەزا موتەههەری
وەرگێڕانی: رێبوار كوردستانی
ئەم گفتوگۆیەی خوارەوە كە لەگەڵ "موجتەبا موتەههەری"، كوڕی بیرمەندی و كەسایەتی ناوداری ئێرانی "مورتەزا موتەههەری" ئەنجامدراوە، تیایا باس لە پەیوەندی نێوان باوكی و "د. شەریعەتی" دەكات و جیاوازی و ئەو خاڵانەی كە بوونە هۆكاری دووركەوتنەوەی ئەم دوو بیرمەندە نووسەر و خاوەن بۆچوونە تایبەتانە دەكات كە بەئێستاشەوە دەشێبوترێت هەریەكەیان بە كاریگەری و جێكەوتی خۆی لەسەر دنیای رۆشنبیری ئێرانی داناوە و هەیە. "
و. كوردی"
پرسیار: گرنگترین رەخنەی شەهید "موتەههەری" لەسەر بیروبۆچوونەكانی -
"دكتۆر شەریعەتی" چیبوو؟
وەڵام: ئەگەر بە دیدێكی واقیعبینانە سەیری دكتۆر "شەریعەتی" بكەین، دەبینین ئەو لە حەوزە جیاوازەكانی وەكو: كۆمەڵناسی، مەزهەبی، مێژووی شارستانییەت، مێژووی ئایینەكان، مێژووی ئیسلام و قوتابخانە كۆمەڵایەتی – سیاسییەكان، لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی زۆر باشی ئەنجامداوە، بەڵام حەقیقەت ئەوەیە كە ناكرێت ناوی "ئیسلامناس"ێكی لێبنێین.
پرسیار: بۆچی؟
وەڵام: لەبەرئەوەی "دایرە المعارف ئیسلامی"و بەشێوەیەكی گشتی ئیسلام، كۆمەڵێك لە زانیاری و زانستی ئیسلامی و مرۆییە. زانیارییەكانی پێغەمبەران، بە زانستی مرۆیی دەژمێردرێن و بەتەواوی زانستی ئیسلامی نین و لەبەرئەمەش رەنگە هەڵوەشاندنەوە و جیاكردنەوەی زانكۆی ئەدەبییات و ئیلاهییات كارێكی دروستنەبێت. زانستە ئیسلامییەكان و زانستە مرۆییەكان جیانین. باوكم دەیوت: پسپۆڕی و بەشی من ئیلاهییات و زانستە مرۆییەكانن. لە ئینسایكلۆپیدیای ئیسلامی یان مرۆییدا، ئیسلام كۆمەڵێك لە زانستەكان و لەوانەش فیقە، ئوسوڵ، تەفسیر، فەرموودە، كەلام، فەلسەفە، عیرفان، كۆمەڵناسی، دەروونناسی و.. هتد. كەسێك كە دەیەوێت لەم حەوزەیەدا قسەبكات، دەبێت زانیاری تەواوی لەبارەی ئەم زانستانەوە هەبێت تاكو بتوانێت بابەتەكان شیكار و چارەسەربكات.
لەبەرئەوە ئیسلامناسی جێگە و پێگەیەكە كە تاكو زانیارییەكان و لق و پۆپەكانی شیكارنەبن و تاك بەتەواوی بەسەر ئەم زانیارییانەدا زاڵنەبێت، ناتوانێت ئیسلامناس بێت.
هەموو كەسێك دەتوانێت لە هەندێك لەم بەشانەدا كە كەلامی نوێ و تایبەتمەندی و پسپۆڕی و زانستی خۆیەتی، قسەبكات، بەڵام ناتوانێت لەبارەی هەموو زانستەكان و زانیارییەوە مرۆییەكانەوە بۆچوونی خۆی بڵێت. بەڵگە ئەوەنییە ئەو كەسەی لەبارەی یەك دوو یان چەند بەشێك لە حەوزەی زانستە مرۆییەكان زاڵ و بەتوانابێت، لەبارەی كۆمەڵە زانیارییەكیش خاوەن بۆچوون بێت. خاڵێكیتر ئەوەیە كە لە زانستە ئیسلامییەكاندا، سەنتەر و چەقی بنەڕەتی فیقە و فوقەهابوونە و ئەمەش گرنگیی تایبەتی هەیە. هەر لەبەرئەمەش ئەوكەسانەی لەم حەوزانەدا دەخوێنن و پەیوەستیان بە دەروونناسی مێژوو، حیكمەت یان عیرفان پەیوەستن، هەمیشە سەرەتا ئەدەبییات و فیقە و بنەماكان دەخوێنن و پاشان دەچنەناو ئەو بەشانەی پسپۆڕی تایبەتی خودی كەسەكەن.
دكتۆر "شەریعەتی" رۆشنبیرێكی ئایینییە. كەسێك تاكوڕادەیەك ئاگاداری زانستە ئیسلامییەكان بوو و پەیوەند و پەیوەستی بەم زانستانەوە هەبوو، لەڕۆژئاوادا دەرسی خوێندبوو و فەزای خوێندنی لە رۆژئاواوە ئیلهامیوەرگرتبوو. ئەدەبییات و پێوەرە نوێكانی ئەمڕۆی دەناسی و مەبەستی بوو ئیسلام لەگەڵ پێوەرە نوێكاندا، بە زمان و ئەدەبییاتی نوێ بە دنیا و وەچەی نوێ بناسێنیێت. بە دەستەواژەی ئەمڕۆ بە"نوێگەری" ناودەبرێت. شەهید "موتەههەری" باوەڕیوابوو دكتۆر "شەریعەتی" رۆشنبیرێكی ئایینییە و بە وردی ئاشنایی لەگەڵ دنیای مۆدێرندا هەیە، دەبێت لەگەڵ زانایەكی گەورەی ئایینی و رۆحیدا یان كەسێك لە مەرجەعەكان پەیوەندی بەردەوامی هەبێت. نەك تەنها لەبارەی "شەریعەتی"یەوە، بەڵكو هەر رۆشنبیرێكی ئایینی كە دەیەوێت لەم حەوزانەدا بچێتەناوەوە و كاربكات، دەبێت ئەم پەیوەندییە دروستبكات و بیپارێزێت تاكو دووچاری خلیسكان و هەڵەنەبێت.
پرسیار: كێشەی دكتۆر "شەریعەتی" لە "حوسەینییەی ئیرشاد"و ماجەرای جیاوازییەكانی ئەوسەردەمە هەر لەسەر ئەم بابەتانە بوو؟
وەڵام: باوكم لە سەرەتای ئەوكاتەی لە "حوسێنییەی ئیرشاد" بوو، دەیوت دەبێت سوود لە بوونی دكتۆر "شەریعەتی" وەربگیرێت. باوەڕیوابوو ئەم دیاردە نوێیە پیرۆزە، بەڵام دەبێت لەژێر چاودێری و رێنمونی رۆحانییەت و رۆحدا بێت كە خاوەنی بەرچاوڕوونی و رۆشنبینی ئایینین و دەبێت ئەوەش لە سوودی ئیسلام سوودیلێوەربگیرێت، بەڵام بەومەرجەی قسە و بەرهەمەكانی لەژێر چاودێری چاودێرییەكی زانستی – كە خاوەنی خوێندنی قووڵی حەوزەیین – بێت.
كێشەی رۆشنبیری ئایینی، سەرنجی ورد بە گۆڕان لە قاڵبەگەرایی ئایینی و نوێگەراییەتی و زۆرجار كەمتر سەرنج لە كرۆكی ئایین و جێگیربوونی دەدرێت. ئەم نوێگەرایی و گۆڕینی شێوە و قاڵبە، پیرۆزە، بەڵام كێشەی رۆشنبیرانی ئایینی و دكتۆر "شەریعەتی" ئەوەبوو كە بەشێوەیەكی قووڵ ئاشناییان لەگەڵ زانیارییە ئیسلامییەكاندا نەبوو. "شەهید موتەههەری" باوەڕیوابوو ناتوانرێت هەر قسەیەكی نوێ تەرحبكرێت و بخرێتەڕوو. تەنها جوان قسەكردن بەسنییە، قسەی چاك هەڵسەنگێنراو و قسەكردنی پاك گرنگە. ئەم دوانە دەبێت لەگەڵ یەكتردا كۆببنەوە. دكتۆر "شەریعەتی" زیاد لەوەی پاك و ورد قسەبكات، جوان قسەی دەكرد. شەهید "موتەههەری" باوەڕیوابوو قسەكردنی جوان بەخششێكی مەزنە بەومەرجەی كە قسەكان هەڵبسەنگێنرێن و قووڵ و پاك دەرببڕدرێن و جیایی رۆشنبیری ئایینی لە رۆحی سوننەت، ویلایەت، عیرفان، شەریعەت، رۆحانییەت و مەرجەع، بۆ كۆمەڵگە كاریگەری زیانبەخشی لەگەڵدایە كە دەبێتە هۆی ئەوەی هەندێجار رۆشنبیری ئایینی نزیكبوونەوەیەك لە رۆشنبیری رۆژئاوایی پەیدابكات و دووچاری خلیسكان و زیانی جیدیبێت.
پرسیار: لەمڕووەوە نموونەیەكتان لەبارەی رەفتاری دكتۆر "شەریعەتی" لەبەردەستە؟ دكتۆر " شەریعەتی" چ شتێكی كرد كە بیردەكەنەوە رۆشنبیری ئایینی لە رۆشنبیری رۆژئاواییەوە نزیكبووەتەوە؟
وەڵام: بۆنموونە: دكتۆر "شەریعەتی" لە رەخنەگرتنی لە رۆحانییەت، هەندێجار رۆحانییەتی نەفیكردووە و بابەتی ئیسلامی لە منهای رۆحانییەتدا دەخستەڕوو. لەمڕووەوە بۆچوونی باوكم وەكو بۆچوونی ئیمام بوو و دەیوت رۆحانییەت كێشەی هەیە و دەبێت رەخنەیلێبگیرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەڕێزترین و پاكترین دامەزراوە، رۆحانییەتە. هیچ شتێك ناتوانێت جێگەی رۆحانییەت بگرێتەوە و نەدەبوو دكتۆر "شەریعەتی" رۆحانییەتی نەفیبكردایە. رەخنەی رۆحانییەت دەبێت بۆ چاكسازی و پاراستن و مانەوەی رۆحانییەت بێت، نەك نەفیكردنی.
پرسیار: چ كەسانێك دەتوانن رەخنە لە رۆحانییەت بگرن؟
وەڵام: باشترین كەسانێك كە دەتوانن ئەم دۆخە بگۆڕن، رۆحانییەتە. كەسێك خۆی پەرێشانی حەوزە و رۆحانییەت بێت و خۆی بەشێك بێت لەم توێژە. دەبێت خودی رۆحانییەت رەخنە لە حەوزە بگرێت. كەسێك ناتوانێت لەدەرەوە ئەمكارە بكات و رەفتار و گوفتاری شەهید "موتەههەری"و "بەهەشتی"و ئەو وتارانەی لەمڕووەوە نووسیان، ئەوە پیشاندەدات ئەوان باوەڕیانوابوو كەسانی زانكۆیی ناتوانن رەخنە لە رۆحانییەت بگرن، ئەمكارە پەیوەستە بەخودی ئەم دامەزراوە پیرۆزە و زانایانی ئایینی و مەرجەعەكانەوە. باوكیشم رەخنەی لەم حەوزەیە دەگرت. دەیوت دەبێت لە باس و وانەكانی حەوزەدا، داخوازی نوێ و بابەتی رۆژانە بێنەناو حەوزەوە. دەبێت حەوزە بگۆڕدرێت.
شەهید "موتەههەری" باوەڕیوابوو كاری "شەریعەتی" وەكو رۆژهەڵاتناسەكانی وەكو (ڤیكتۆر هۆگۆ، گۆتە)و شاعیرانی فەرەنسی و ئەڵمانییە كە بەهەموو ئەو پەیوەندییەیان بە رۆژهەڵاتەوە، نایناسن، بەڵام رۆژهەڵاتناسی "ئیقباڵی لاهوری"، رۆژهەڵاتنایسیەكی واقیعیە، چونكە تیایداژیاوە. ئیسلام بابەتی ناسین و مەعریفەتە. ئەم مەعریفەتە سەرچاوەی مەعریفی دەوێت، "سوژە" نییە. دكتۆر "شەریعەتی" وەكو كاری "هۆگۆ"و "گۆتە"، ئیسلامی كردە بابەتی شیعر و دەستكردن بە سروود و وتنی ئیسلام.
هەندێجار بەهۆی هەندێك لە هەڵەكان، ئێمە تاكەكان نەفیدەكەین. هەندێ كەس لەجیاتی رەخنە لە قسە، دەستدەكەن بە رەخنەگرتن لە قسەكەر. كاری دروست و عەقڵانی ئەوەیە كە ئێمە دەستبكەین بە رەخنەی دروست و راستیی دكتۆر "شەریعەتی"، نەك نەفیكردنی. مەرحوم "جەعفەری" بە كوڕەكەی وت تاكو "حەج"ی "شەریعەتی" نەخوێنێتەوە نەچێت بۆ "حەج". دوو جۆر روانینی هەڵە لەبارەی "شەریعەتی"یەوە بوونیان هەیە. هەندێك بە ئەفسانەی دەزانن و بێگوناه و هەرچی نووسیوە، وەحی ئاسمانییە. هەندێكیش دەڵێن ئەو كەسێكی بێباوەڕ "ملحد"و بێدینە كە مەبەستی خیانەت بووە.
پرسیار: پەیوەندی نێوان شەهید "موتەههەری"و دكتۆر "شەریعەتی" چییە؟ لەسەرەتاوە چ پەیوەندییەك لەنێوان ئەمانەدا بوونی هەیە تاكو جیاببنەوە.
وەڵام: دكتۆر "شەریعەتی" بە بانگهێشتی شەهید "موتەههەری" چووەناو "حسێنییەی ئیرشاد"ەوە. باوكم باوەڕیوابوو كەسێكە لەڕۆژئاوادا تەواویكردوە و باوەڕدارە و پەیوەستە بە زانیارییە ئیسلامییەكانەوە، دەبێت سوود لە زمانی نوێ و جوانییەكەی وەربگیرێت. لەبەرئەوە بوونی دكتۆر "شەریعەتی" بە شتێكی دەوڵەمەند و گەنجینە بژمێرین، بەڵام دواتر كە بابەتی هاتنەناوەوەی ئاغای "میناچی"و ئەوانیتر خرایەڕوو، بابەتەكان شێوەیەكیتریان وەرگرت. دكتۆر "شەریعەتی" دەروونێكی پاكی هەبوو، هەر لەبەرئەمەش رێگەی بە باوكمدا دەست بۆ نووسینەكانی ببات.
پرسیار: مامەڵەی شەهید "موتەههەری" لەگەڵ دكتۆر "شەریعەتی" چۆنبوو؟
وەڵام: مامەڵەی باوكم لەگەڵ "شەریعەتی" لەگەڵ لێبوردن و ئاسانكاریدا بوو. لێبوردن و ئاسانكارییەك كە پێوەری هەبوو و نەدەچووەناو بنەما و بنەڕِەتی ئایینەوە. بۆنموونە: باوكم دەیوت: توانا و ئامادەگی ئایینی هەمووان وەكو یەك نییە، هەموو خەڵكی ناتوانن كراوەبن، بەڵام هەموو كەسێك هێندەی ئایینداری خۆی رێزدارە. ئەگەر لێبوردن و ئاسانكاری بەم مانایە بێت، قسەیەكی تەواو و راستە یان دەیوت: دەبیت ئازادی بیركردنەوەمان هەبێت، هەندێك لە تاكەكان ئەندێشەی هەڵەیان هەیە، بەڵام ئێمە دەبێت بەرگەبگرین، نەك لەڕووی لاوازییەوە، بەڵكو بەهۆی دڵفراوانی و گەورەییەوە، بەهایانپێبدەین، وەكو ئەهلی كتێبە هەندێجار ئەم سنوورانە تێكەڵدەبن و دەبێت تاڕادەیەك و بڕێك لێبوردن و قبوڵكردن لەیەك بوونی دیاریبكرێت.
پرسیار: شەهید "موتەههەری" رووەو دكتۆر "شەریعەتی" لایەنگری بۆ دروستبوو یان دكتۆر "شەریعەتی" بەرەو ئەوان رۆیشت؟
وەڵام:سەرەتا بۆئەوەی كە "شەریعەتی" بەسوودی ئیسلام سوودیلێوەربگیرێت، شەهید "موتەههەری" بەدوای "شەریعەتی"دا رۆیشت، بەڵام دواتر جیاوازییەكان دروستبوون و "میناچی" نەیهێشت پەیوەندی چاك دروستبكەن، شەهید "موتەههەری" لەم رووداوە جیابوویەوە و وتی: ئەگەر "شەریعەتی" بیەوێت بەبێ بۆچوونی ئێمە و رۆحانییەت درێژەپێبدات، لەگەڵیدا هاوڕانین و رێگەمان جیادەكەینەوە. باوكم پێشبینیدەكرد كە دكتۆر "شەریعەتی" بەبێ رێنمونی رۆحانییەت و تاكی ئایینناس لە زانستە ئیسلامییەكاندا، دووچاری هەڵخلیساندەبێت. گەورەترین هەڵخلیسكانی دكتۆر "شەریعەتی"یش تێزی "ئیسلام كۆتایی ئاخوند" بوو. بۆئەم قسانە ئیمام هێڵی بەژێر وشەی "مەرحوم"دا هێنا و لە بەیاننامەی ئەنجومەنی ئیسلامی ئەمریكا وتیان "لەناوچوون"ی دكتۆر "شەریعەتی" بەسە.
ئەم رووداوە ئەوە پیشاندەدات ئیمام لەناوەوە زۆر لە "شەریعەتی" ناڕەحەتە. ئیمام بۆچوونی توندیان دەربڕی و وتیان ئەوكەسانەی هێرشیانكردە "شێخ بەهایی"و " عەللامە مەجلیسی"، تێناگەن! دكتۆر "شەریعەتی" دەیوت ئێمە پێویستمان بە "ئەبو عەلی" نییە، پێویستمان بە "ئەبوزەر"ە، بەڵام شەهید "موتەههەری" دەڵێت، نەخێر، جەنابی رۆشنبیر! ئێمە هەم پێویستمان بە "ئەبوزەر"ە و هەمیش پێویستمان بە "ئەبو عەلی سینا". روانینی ئەو زیاتر لە دیدی كۆمەڵناسییەوە زاڵتربوو. هەڵەی ئەو ئەوەبوو كە بابەتەكانی لەڕووی مێژوو و كۆمەڵناسییەوە شیكار و چارەسەردەكرد و شۆرشی لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە شیكاردەكرد و لە لایەنەكانیتر بێئاگابوو، لەگەڵ پەیوەندییەكی توندی بە زانستە ئیسلامییەكان هەبوو، دەیوست خزمەتبكات، دڵسۆزی ئایین بوو و باوكێكی مەزنی بەڕێزی هەبوو، بەڵام بەداخەوە نەیتوانی لەم بازنەیە بەچاكی سوودوەربگرێت.
دكتۆر "شەریعەتی" لەجیاتی رەخنە لە رۆحانییەت، رۆحانییەتی نەفیدەكرد كە هەڵبەتە ئەو دەروونێكی پاكی هەبوو، هەر لەبەرئەمەش بەرهەمەكانی بە باوكم سپاردن بۆ پێداچوونەوە و رەخنەگرتن. شەهید "موتەههەری" دەیوت ئەگەر "شەریعەتی" زیاتر زیندووبمایەتەوە، رەنگە زیانی زۆرتری هەبوایە. لەهەندێ رووەوە ئەوە حیكمەتی خودایە كە ئەوی بۆ لای خۆیبردەوە و لە لوتفی ئیلاهی بوو. ئەگەر بمایە، كەلینی نێوان رۆحانییەت و چینی رۆشنبیر زیاتردەبوو. ژمارەیەك شەیتان، لەم نێوەندەدا كێشەیان دروستدەكرد، نەخۆشی رۆحیبوون و سوودیان لەم كەلێن و جیاییە وەردەگرت و ئەم بابەتە دەروونییەش لەجیایی خستنەناو زانست و ئایین – ئایین و عەقڵ، ئایین و سەركەوتن، كاریگەری هەیە.
•••
سەرچاوە:
ئەنتەرنێت، سایتی "تابناك"، ساڵی (1389) بڵاوبۆتەوە.
|
|
31994
جار خوێندراوه‌ته‌وه |
Friday, April 29, 2016
|
|
|