دكتۆر عەلی شەریعەتی پیاوێك
هێشتاش لە ئاسمانی دنیای رۆشنبیریدا دەدرەوشێتەوە
نووسینی: موسعەب ئەدهەم
بەداخەوە بۆ ئێمەی كورد "شەریعەتی" هێشتا ناسراو نییە بەوجۆرەی كە پێویستە، چونكە ئێران وەكو وڵاتێكی دراوسێمان و بەهۆی نزیكی فەرهەنگی و كلتوریمان بەیەكەوە، دەبوو ئاگاداری رۆشنبیری ئەو وڵاتە بین كە تەژییە لە شتی گەلەك جوان و سەرنجڕاكێش و چەندین عارف و فەیلەسوف و ناوداری تێداهەڵكەوتووە، لە سەردەمی نوێشدا چەندین رۆشنبیر و بیرمەند گەرچی هەندێكیان بەداخەوە لە دەرەوەی وڵاتەكەیانن، بوونەتە جێگەی سەرنجی دنیای دەرەوە و ئەوروپا و جیهان بەگشتی سوودیانلێوەردەگرێت و لە زانكۆ و سیمینارە نێونەتەوەییەكاندا كۆڕیان بۆدەگیرێت و زانكۆ بەناوبانگەكان بانگهێشتیاندەكەن، لەكاتێكدا ئێمەی كورد و دنیای رۆشنبیریمان چەندین فەیلەسوف و بیرمەندیدیكەمان پێدەناسێنن كە نەك هەر لەڕووی فەرهەنگی و كلتورییەوە لێكنزیك نین، بەڵكو بۆچوون و تێزەكانیشیان چەندین فەرسەخ لە دنیا رۆشنبیری و فەرهەنگی و كوردیمانەوە دوورە.
"شەریعەتی" هەرچەندە لە وڵاتەكەی خۆیدا و لە دەرەوەش لە ناساندن و ناسێنراوی دەرچووە و رەخنەی لێدەگیرێت و ناتەواوی و كەموكوڕی لە هزر و ئەندێشەكانی دەخرێتەڕوو كە ئەمە بۆ هەر بیرمەند و فەیلەسوفێكیتریش هەر راستە، بەڵام هێشتاش لای ئێمەی نەتەوەی كورد نەناسراوە هەرچەندەش لەڕابردوودا كەسانی وەكو "مامۆستا هەژار موكریانی"و "مامۆستا سەدیق بۆرەكەیی" چەند شتێكی كەمی ئەم بیرمەندەیان بۆ زمانی شیرینی كوردی وەرگێڕراوە لەئێستاشدا تاڕادەیەك خەریكە بەرهەمەكانیدی بە خوێنەری كورد ئاشنادەكرێن.
شەریعەتی لە ساڵی (1312- 1933ز) لە خێزانێكی مەزهەبی چاوی بە ژیان هەڵهێناوە، باوكی "موحەممەد تەقی شەریعەتی" پیاوێكی زانا و خواناس بووە و مامۆستای زانكۆی "مەشهەد" بووە. شەریعەتی پاش ئەوەی دەچێتە زانكۆی ئەدەبییات و زانستە مرۆییەكانی زانكۆی "مەشهەد" و بەشی ئەدەبییاتی فارسی دەخوێنێت، هەر لەهەمانساڵدا لەگەڵ یەكێك لەهاوپۆلەكانیدا بەناوی "پوران شەریعەت رەزەوی" هاوسەرگیریدەكات. بوونی بیركردنەوەی داهێنانكاری بوویە هۆی ئەوەی "د. شەریعەتی" بەدرێژایی قۆناغی خوێندنی زانكۆیی كاری لەسەر بەرهەمگەلی وەكو وەرگێڕانی "ئەبوزەری غەففاری"، وەرگێڕانی "نزا"، بەرهەمی "ئەلیكسس مارل"و هەروەها كۆمەڵێك وتار و لێكۆڵینەوەیتری نووسی. بەهۆی ئەوەی لەبەشەكەیدا یەكەمبوو بۆ تەواوكردنی خوێندن بۆ "فەرەنسا" نێردراوە. لەوێ دەستیكردوە بە خوێندنی زانستەكانی وەكو: كۆمەڵناسی، بنەماكانی زانستی مێژوو و مێژوو و فەرهەنگی ئیسلامی و لەگەڵ مامۆستاگەلی مەزنی وەكو: "ماسینون، گوریچ و سارتەر و.. هتد، ئاشنابووە و سوودیلێوەرگرتوون. هەڵبەتە چەند وتار و نووسینێكی "سارتەر"و نووسەرانیتری وەرگێڕاوە و بڵاویكردنەتەوە. پاشان ئەوەی دكتۆرا لە كۆمەڵناسی و مێژووی ئایینەكان وەردەگرێت، دەگەڕێتەوە بۆ ئێران. لەوسەردەمەشدا بەرگری لەوبزوتنەوەیە دەكات كە لەئێراندا بە سەرۆكایەتی "موسەدیق" چالاكی نواندووە و پشگیری خۆی لەم بزوتنەوەیە دەكات. دوای ماوەیەكی زۆر دەبێتە مامۆستای زانكۆی "مەشهەد"و لە ساڵی (1348)دا بانگ دەكرێت بۆ "حوسێنییەی ئیرشاد"و بەخێرایی بەرپرسیاریەتی كاروباری فەرهەنگی ئەم حوسێنییە و دەست بە وتنەوەی كۆمەڵناسی مەزهەبی، مێژووی شیعە و زانستە ئیسلامییەكان دەكات و لە ماوەیەكی كەمدا سەرنجی بیسەران و كەسانی بەشداربووی ئەو دامەزراوە رادەكێشێت.
هێزی قسەكردن و نووسینی "د. شەریعەتی" هێندە كاریگەر و جێگای سەرنجی بیسەران و خوێنەرانی بووە كە لێكۆڵەرێكی وەك "محەممەد ئەسفەندیاری" دەنووسێت: ژمارەی ئەو خوێندكارانەی زانكۆ ناوی خۆیان لەوانەكانیدا تۆماركردبوو گەیشتووەتە زیاتر لە (50000) پەنجا هەزار خوێندكار، هەروەها كۆی ئەو نووسینانەی لە حەفتاكانی سەدەی رابردوودا چاپ و بڵاوكراونەتەوە گەیشتووەتە (15) ملیۆن نوسخە و كتێبی "ویلایەت"ی زیـــــــــاتر لە (1000000) یەك ملیۆن نووسخەی لێبڵاوكراوەتەوە.
"هاشمی رەفسنجانی" بە مامۆستایەكی بنەڕەتی و سەرەكی دەزانێت لە شۆرشی ئێراندا، هەروەك كەسێكی وەكو "د. موستەفا چەمران" كە سەركردەیەكی ئەوكات و كەسێكی دیاربووە، وتوویەتی هاوڕێی سەرەكیم لە باشووری لوبنان بۆ رووبەڕووبوونەوەی جوولەكە كتێبی "بیابان"ی"شەریعەتی" بوو.
نووسینەكانی "د. شەریعەتی" وەك خۆی دەڵێت: بۆ سێ جۆر نووسین دابەشبوون، یان لە سێ بوار و كایەیەدا، ئەوانیش:
1. ئیسلامییات: بابەتە ئایینییەكان، نموونەی ئەمانەش: كتێبی ئیسلامناسی، حەج، نیایش و.. هتد.
2. ئیجتماعییات: بابەتە ئەكادیمی و زانستییەكان دەگرێتەوە و نموونەی ئەمانەش: بابەتەكانی كۆمەڵناسی و فەلسەفەی مێژوو و تەشەیوع و.. هتد.
3. كویریات: بابەتە عیرفانی و ئەدەبییەكان دەگرێتەوە، نموونەی ئەمانەش: گفتوگۆكانی تەنیایی، نیشتنەوە لە بیابان، و.. هتد.
"د. شەریعەتی" لەبارەی ئەم سێ جۆر بەرهەمانەی دەڵێت: ئەگەر پێمبڵێن كامەیان باشترینە و كام بخوێنرێتەوە، ئەوا دەڵێم: ئەگەر بۆ خەڵكی و خەڵكە گشتییەكە بێت، "ئیسلامناسی"، گەر بۆ كەسانی تایبەت و خوێنەری دەستەبژێریش بێت، ئەوا دەڵێم: "نیشتنەوە لە بیابان"، چونكە هەموو كەس بەرگەی وشكی و ترس و حیرەت و بای بیابان ناگرێت و نایەوێت بەوجۆرە بژی.
"شەریعەتی" پاش ئەوەی فشارێكی زۆری لەسەربوو لەلایەن حكومەتی شـــای ئەوكاتەی ئێران، ئیدی ساڵی (1977) زایینی بەرەو "بەریتانیا" كۆچدەكات و هەر ئەو شەوەی دەگاتە "لەندەن"ی پایتەختی "بەریتانیا" بۆ سبەی بەیانی لە تەمەنی (43) ساڵیدا كۆچیدواییدەكات، هەرچەندە هەندێك پێیانوایە و زۆرترین بۆچوون جەختلەسەرئەوەدەكەنەوە كە بە پیلانی رژێمی "شا" مردووە، بەڵام ئەمە گومانە بەوپێیەی لەم مەلەفەدا نووسینێكی بیرمەند و رۆشنبیری ناودار"د. عەبدلكەریم سروش"مان وەرگێڕاوە كە هەمووی باسی چۆنییەتی مردنەكەی دەكات و خودی خۆی لەوكاتەدا لەوێبووە و ئاگاداری چۆنیەتی مردن و بەشداربوویەكی شۆردنی تەرمەكەی و ئاگاداری ناردنەوەی تەرمەكەی بۆ "سوریا" بووە.
كردنەوەی ئەم مەلەفەش لەوڕووەوە بوو كە پێشتر ئاماژەمانپێدا تاكو خوێنەری ئێمەش ئاشنای تێز و بۆچوون و تەنانەت ئەو رەخنانەش بێت لێیگیراوە، هەڵبەتە دەبوو مەلەفەكە لەوە دەوڵەمەندتربووایە كە ئێستا هەیە، بەڵام هێندە لە توانای ئێمەدا بوو، هەرچەندە هەوڵماندا و مەلەفەكە زێدەترلەوەبێت كە ئێستا هەیە بەوپێیەی پەیوەندیمانكرد بە كوڕی گەورەی مەرحوم "شەریعەتی" كە ناوی "ئیحسان شەریعەتی"یە و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لەفەلسەفەدا و هەروەها هەردوو كچەی "د. سارا شەریعەتی"و "د. سەوسەن شەریعەتی" كە نەك لەبەرئەوەی منداڵی "د. شەریعەتی"ین، بەڵكو لەبەرئەوەی كەسانی بەتوانا و دیارن هەم نووسینیان هەیە و هەمیش لە زانكۆكاكانی ئێراندا وانەدەڵێنەوە، بەڵام بەداخەوە تاكو ئێستا چاوەڕوانین و خودایاربێت گەر لەداهاتوودا وەڵام و نووسینی ئەوانمان بەدەستبگات، بێگومان بڵاویدەكەینەوە.
دواجار لەم مەلەفەدا كەمتر ویستوومانە بابەتەكانی "شەریعەتی" بۆ زمانی كوردی وەربگێڕن، هێندەی نیازمانبووە بیناسێنین و خاكەڕاییانە پەنجەرەیەك بەڕووی دنیا جوانەكەی ئەم بیرمەندە ناودارە واڵابكەین.
•••
تێبینی: بۆ زانیارییەكانی نێو ئەم وتارە سوود لە ئەنتەرنێت، "ویكیپیدیای عەرەبی" وەرگیراوە.
|
|
56097
جار خوێندراوه‌ته‌وه |
Thursday, July 9, 2015
|
|
|