(شەریعەتی)، بیرمەندی ئازادی
نووسینی: د. ئیحسان شەریعەتی
ئەی سەروتر لە خەیاڵ و پێوانە و گومان و وەهم و لەهەموو ئەوەی وتوویانە و بیستمان و خوێندوومانەتەوە!
بابەتی قسەی من ئەمڕۆ، توێژینەوەی كۆتاپەیامی "شەریعەتی"یە لە كۆتاییەكانی ساڵەكانی تەمەنی پڕباری ئەودا، لە بڕگەیەك كە من خۆم لە پێكهاتن و دروستبوونیدا شانازی ئامادەگی و بەشداریكردنم هەبوو، واتە لەدایكبوونی سێ سییانەی (ئازادی، بەرامبەری، عیرفان) لە ساڵی (1355)، واتە ساڵێك پێش كۆچی لە ئێران.
بە بۆچوونی من بۆ بەدواداچوونی ئەم پرۆژەیە كە پێیئاشنان، بەهێزی رێگەی شەریعەتی" كە وەكو من "شەریعەتی" تەنها وەكو كتێبك ناناسێت، ئەگەر دەبێت لە حەوزەی تاكەكەسییەوە بە عیرفان دەستپێبكات، لە حەوزە و بواری كۆمەڵایەتی بە خەبات لەگەڵ ئازادیدا دەستپێدەكات. دەزانین كە "شەریعەتی" لەمەودوا ئازادیخوازی و لەبەرامبەری ئەودا كە مامۆستای "شۆڕش"ەكان بوو، هەندێجار لەڕووی تیۆرداڕێژەرانی "سیستەم"ەكان، رەخنەی لێگیراوە و من ئەمڕۆ هەوڵدەدەم ئەوە پیشانبدەم بۆچی "شەریعەتی" بیرمەندی ئازادییە و خودی ئەم ئازادییە چییە؟ هەروەها لە چوار پایەی سەرەكی و فەلسەفیدا جیهانبینی "شەریعەتی" واتە لە یەزدانناسی، مرۆڤناسی، فەلسەفەی مێژوو و كۆمەڵناسی، بۆچی و چۆن ئازادی دەروازە و روانینی رێگەی ئەوە؟
1. خودای شەریعەتی (یەزدانناسی یان ئیلاهییاتی رزگاربەخش):
خودای هەركەس خوونەریتی ئەوە. "هراكلیت" دەیوت: خوونەریتی هەركەسێك خودای ئەوە. (ئاتوس – ئەنترۆپوس- دیمون). خودای "شەریعەتی"، خودای قورئان، خودای عیرفانی ئێران، ئازادی رەها یان باڵایە (لە هەرشتێك رەنكی پەیوەستیبوون هەڵبگرێت). ئازادی باڵا یان باڵابوونی رەها "تعالی مگلق" یەكەمین تایبەتمەندی خودای ئەوە. لەلایەكیترەوە، ئەو خودایەكە هەر لەم "نزیكی"یانە. لە رەگی بناگوێ لە من نزیكترە كە ئونس و نزیكینلێیەوە، دۆستی گوێگری ئاشنا و هاوەڵی باڵا "رفیق اعلی"یە. "هراكلیت" لەبەردەم تونورێكدا دانیشتبوو كەسانێكی ژیر كە بۆ هاتنی ئەم فەیلەسوفە مەزنە هاتبوون و سەریان لەم دۆخە ئاساییە سوڕمابوو و سەرنجیاندەدا و حەكیمیش بانگهێشتیكردن تاكو هەر لەوشوێنەدا دابنیشن و وتی: (خودا، هەر لەوجێگە و شوێنەدایە، گۆڕەپانی وڵابوونی ئەمری پیرۆز، هەر لەمجۆرە ژیانەدا و شوێنی نیشتەجێبوونی هەڵبژاردنی ئێمە.)
"هیگڵ" دەیوت: بۆ ناسینی گیانی نەتەوەیەك دەبێت خودایان بناسیت. جەنگی "ئەسكەندەر"و "دارا" خەباتی "زیۆس"و "ئاهورا" بوو. مێژوو ئەگەر جەنگی مەزهەبە دژی مەزهەب، ئەم مەیدانە جەنگی خودایانە. "هیگڵ" دەیوت: (گەل و نەتەوەیەك كە خودایەكی خراپیان هەیە، یاسا و رێسای خراپ و.. حكومەتێكی خراپیان هەیە). وێنای خودای ئیسلام بە وتنی "نە" بە خودایانی "ئازادی لە"و بۆ گەیشتن بە ئازادی "ئازادی بۆ، رزگاربوون و سەركەوتن" دەستپێدەكات. "الا"، پەرستشی خودا، (مەحكومییەتی مرۆڤە بە ئازادی)یە، "سارتەر"و شۆرشی زەوی.
پاش بەدیهێنانی بوون، ئەم خودای بەدیهێنەرەی مرۆڤ دەبێت تاكو لەتەنیایی بێتەدەرەوە و گوێگرێك بدۆزێتەوە. بوونەوەرێك بەدیبهێنێت و دروستبكات تاكو لەسەر زەویدا گەندەڵی و خوێنڕێژی ئەنجامبدات؟ "فریشتەكان"، شتێك دەزانم كە ئێوە نایزانن! و عاشقترین فریشتەكان بە خودا، شەیتان، شەیتانیبوون مۆڵەتی لە عیشق وەرگرت. خوداش مرۆڤی دروستكرد و درەخت یان میوەی قەدەغەكراو و شەیتانیبوونی عیشق تاكو مرۆڤ لەبەرامبەریدا بوەستێت و ئازادبێت. لێرەوەیە مافی هەڵبژاردن، بەرپرسیارییەتی گوناه، خێر و شەڕ و توانای هەموو بەهاكان.
بۆیە مرۆڤ نە فریشتەیە و نە ئاژەڵ. ئەو لەنێوان (احسن التقویم و اسفل سافلین) دوو رووگە و دوو لایەنە. لایەن و رووگەیەكیان بۆ خۆی و خودی خۆی (رزگارمبوو، رزگاری رزگاربوو و بینیم كە منم بەشداری هیچكەس ناكەم، منم وەكو جەزیرەیەك لە چوار لاوە سنوردار بە خودی خۆم. جیهان و ئەوەی تێیدایە لەژێر پێیەكانمدا و هیچ كەسێك لەكەنارمدا و هیچ لەسەر سەرم، چ دەسەڵاتێكی پڕشكۆی خودایی!.. بوومە بوون و شۆراوە و سپی بوومەوە و گڵێكی بێشێوە و لە دەستی ئازادییەكانی خۆمدا و لەژێر قەڵەمی زێڕینی ئەو! ئەو؟ ئەو كێیە؟ خۆم، خودی ئازادیبەخشم، پەروەردگارم.. مەگەرنا هەركەسێك بەوئەندازەیەی كە دروستكەری خۆیەتی؟
لەبەرئەوە خودا، من – منەكان، گیان – جیهان، خودی – جیهانی بوون "ئیقباڵ"، خودای (مرۆڤێكە كە بۆئەم خودا گەڕاوەتەوە، لەئەوپەڕی بێخودی بۆ خودی خۆی و ئیدی شایستەیی ئەوەی هەیە كە پێیبڵێن لە كەعبە تێپەڕە! چونكە ئەو خاوەنی ئیرادە و توانای سەركەشی و لەبەرئەوە بەرپرس و دروستكەری وێنای خۆیەتی. واتە ئەوەی مرۆڤگەراكان "هیومانیستەكان"و بوونگەرا "ئەگزیستانسیالیست"كان هەوڵدەدەن تاكو بە ئینكاریكردنی خودا، مرۆڤ بەوەبگەیەنن). لێرەدا "شەریعەتی" هۆشیاری و ئاگاداریدەدات كە (ئەگەر بمانەوێت ئەم جیهانبینییە "عیرفانی"یە لە چوارچێوەی یەكێك لە قاڵبە زیهنییەكان (مرۆڤگەرایی، ناخگەرایی، بوونگەرایی) بگونجێنین خیانەتمان لە حەقیقەت كردووە. چونكە بەناچاری دەبێت ئەم بابەتە بسڕینەوە، چونكە بنەڕەتیترین تایبەتمەندی ئەم جیهانبینییە مرۆییە نەبوونی قاڵبە (كۆ بەرهەم. 119،13)و خوداش لێرەدا بریتییەلە كۆمەڵێك تایبەتمەندی باڵای رەها "متعالی مگلق": بەهاكان واتە مانای بوونی مرۆڤ و ئەو تەواوكارییانەی پێوەری تەواوكاری ئەون و خودا كۆی هەر ئەم بەها هاوبەشانەی نێوان مرۆڤ و خودا، جیلوەی خودئاگایی، دروستكردن، داهێنان، زانستی ئەوە). لەم جیهانبینییەدا، ناتوانرێت مرۆڤ جیاواز لە خودا دابنرێت و بزانرێت ئەگەر جیهان مانای نەبێت، قسەكردن لەبارەی مانای مرۆڤەوە وەهم و شتێكی وەهماویە.
2. ئازادی، پێناسەی مرۆڤ (مرۆڤناسی):
ئازادی یەكێكە لە سیفەتە دیارەكانی مرۆڤ، هەروەك ئاگایی، ئیرادە و دروستكردن نییە، بەڵكو بنەڕەتیترین سیفەتی جوێكەرەوەی و لەبنەڕەتدا پێناسەی ئەوە، چونكە مرۆڤ تەنها بوونەوەرێكە لەبووندا كە ئازادە.
ا. مرۆڤ بوونی ئازاد یان ناچاركراو: مەجبور" و مەحكومە بە ئازادی. بوونەوەرێكی كەوتوو یان نیشتووەوە كە چییەتی "ماهیت"ی خۆی، خۆی دروستیدەكات. ئەم پێشكەوتنەش جیاكەرەوەیەكی میتافیزیكی نییە، چونكە چییەتی "ماهیت"ی مرۆڤ كتومت هەمان بوونی ئەوە و بوونی ئەو ئازادی، بوونی ئەو، بە دەستەواژەی "هایدگەر"، "لە" جیهانبوون (سروشت و مێژوو)، "لەگەڵ" ئەوانیتر بوون (كۆمەڵگە)، و "خود" بوونە.
ب. خودگەری خود، خودی رەسەن، "من كامەم؟"، (بنەڕەتیترین پرسیاری كەویریات)، بریتیەلە دووركەوتنەوە و بینین و روانینی خود لەدەرەوە. خود وەكو "ئەویتر" بینین "پۆل ریكۆر"و پاشان "گەڕانەوە" بۆ خود و خودبوون "دۆزینەوەی شوناس". بۆیە شوناسی پێشوو، بۆماوەیی، سوننەتی، نەتەوەیی، ئایینی بوونی نییە. بەڵكو دەبێت بەرەو شوناسبوون و یان شوناسازی و شوناس دۆزینەوە نێوان دوو "خود" رووبەڕووین. مرۆڤ شتێكە بەرامبەر بە خۆی. مرۆڤ بوونەوەرێكە كە لە خۆی سەرووتر دەڕوات و بە دەستەواژەی "نیچە"، "دەبێت" لەو سەرووتر بڕوات (مرۆیی، سەروتربوونی مرۆیی). بۆ نموونە پەیوەندی خود – مرۆیی لەگەڵ شوناسی نەتەوەیی لە شێوەی راستی و دروستیدا، نەك پیاهەڵدانی شوناس بەمانای خودێكی پێشتر دروستبووی نەژادی – نەتەوەیی، بەڵكو دروستكردنی پەیوەندییەكی رەخنەگرانەیە، وایە لەدەرەوە لەگەڵ دەرككردنی هەروەك ئایدیایەكە. ئەمەشە مانای گەڕانەوە بۆ خود كە تیۆریای تایبەتی "شەریعەتی" نەبووە و پێش ئەویش لەلایەن كەسانیتری وەكو "جەلال"و.. هتد، خراوەتەڕوو. "شەریعەتی" خۆی لە پێشەكی "گەڕانەوە"دا دەنووسێت، شوناسی نەتەوەیی و شارستانی ئێمە لەبنەڕِەتدا هیچكات نەفینەبووە تاكو (وەك وڵاتە ئەفریقییەكان و.. هتد)، "شوناسگەرایی" پێویستبێت. تیۆریای تایبەتی "شەریعەتی" نەك گەڕانەوە بۆ خود، بەڵكو باس لە جۆرێك گۆڕان و هەڵگەڕانەوەشیەتی لە سیستەمی رابردووشدا و "گەڕانەوە بۆ كام خود"ە.
3. فەلسەفەی مێژوو، "زانستی بوون بە" مرۆڤ:
پاش دابەزینی مرۆڤ لە بەهەشت (لە حاڵەتی تاكەكەسی)یدا بەرەو بیابان (مێژوویەك كە بەشێوەی جوگرافیا دەركەوتووە و بەتایبەت لەڕۆژهەڵاتدا جۆرێك هیچگەرایی رۆژهەڵاتی دروستكردووە)، دەتوانین فەلسەفەی مێژووی "شەریعەتی" لەم تەوەرانەی خوارەوە كورتبكەینەوە:
ا. رۆیشتنی ئازادی رۆح لە جەبرە پێوستەكانیان بە دەستەواژەی ئەو لە "چوار زیندان"ی، سروشت، مێژوو، كۆمەڵگە و دەروون. لە قۆناغی یەكەمدا گۆڕینی هێزە دەروونییەكان "ترس، تەماع و هەڵپەكردن و وەهم" بۆ سیستەمەكانی "زۆر و زێڕ و تەزویر"و ئەمەش نەك تەنها وەسفی ئەدەبی، بەڵكو لەڕووی زانستیشەوە " ئایدۆلۆژیای سێ بەشی كۆمەڵگە هیندی – و – ئەوروپییەكان"ە. كە "جۆرج دومزیل" لێكۆڵەری گەورەی فەرەنسی پیشانیداوە.
ب. سەرەوژێربوونی مێژوو: لە قۆناغەكانی سەرەتادا، خودا هێشتا راستەخۆ دەستدەخاتە چارەنووسی مرۆڤەوە و بە ناردنی پرۆمیتەكان یان پێغەمبەران و بە سروش "وەحی" بەرەو تەواوكاری دەبات تاكو قۆناغی خاتەمییەتی "موحەممەد"و خەتمی وەحی یان سەربەخۆیی عەقڵ (بە دەستەواژەی ئیقباڵ)و تاكو "غەیبەت" بە (دەستەواژەی شەریعەتی)، قۆناغی تەواوبوونی ئیمامەت، رێبەری كاریمایی و سەربەخۆیی بۆچوونی خەڵكی یان دیموكراسی پەیماندرا و و رێنمونیكراو لەلایەن رۆشنبیران یان "زانایان"یەوەیە.
ج. غەیبەت، چاوەڕوانی خۆشی و فەلسەفەی مەهدەوییەتە بەرەو نێودەوڵەتی ئازادی و عەدالەتی نەتەوەكان. لە جیهانەكەیتر و باشتر (ئالتەر – مۆندیالیزم) لەبەرامبەر جیهانی سازی تۆڕی تەكنیكی سەراپای زەوی سەرمایەداری جیهانخۆر.
4. ئازادی لە كۆمەڵگە یان فەلسەفەی سیاسی "شەریعەتی":
أ. "شەریعەتی" باوەڕیوایە شۆرشی فەرهەنگی لەپێش شۆرشی سیاسی و ئازادی بەخشەوەیە. چونكە نائاگایی لە مافەكان، رێگری هاتنەدی دیموكراسییە بەتایبەت لەو كۆمەڵگایانەی لە حاڵی فراوانبووندان. لە كۆمەڵگەیەكی شارستانیدا، رەخنەی ئایین پێش مەرجی هەر رەخنەیەكیترە. بۆیە نوێگەری (رێنیسانسی فەرهەنگی و ریفۆرمی ئایینی) بەرنامەی سەرەكی رۆشنبیرە.
ب. گەڕان بەدوای یەكسانی نێوان دیموكراسی سیاسی "لیبرالیزم"و دیموكراسی كۆمەڵایەتی "سۆشیالیزم" تایبەتمەندی و خاڵی جیاكەرەوەی فەلسەفەی سیاسی "شەریعەتی"یە بۆ كۆمەڵگە. رەخنەی ئەو لە لیبرالیزم لەسەر بەشی دووەمی ئەم قوتابخانەیە كە لە حاڵەتی شۆرشی سەرەتا بەرەو پارێزگاری دەڕوات و ئازادیخوازی تەنها بە "سوودی رێگری" كەمینە دەبێت. بۆیە رەخنەی "شەریعەتی" لە لیبرالیزم لەسەر دوو لایەن و بواری "داگیركاری "ئیمپریالیزم"و بەرهەمهێنان "كاپیتالیزم"ە، لەهەمانكاتدا "شەریعەتی" بە دووی "ئیقباڵ"دا ماف و ئازادییە مرۆییەكان قبوڵدەكات، نەك تەنها قبوڵیاندەكات، بەڵكو ئەمانە بە لایەنی كەمینە دەزانێت.
بەكورتی "شەریعەتی" هەروەك "ئیقباڵ" كە پاش دواكەوتنی خەلافەتی "عوسمانی" سیستەمی "كۆماری" بە ناونیشانی گونجاوترین سیستەمی ناسراو بۆ فەلسەفەی سیاسی ئیسلامی هاوچەرخ قبوڵدەكات. لەبارەی دیموكراسیش تەنانەت لەشێوەی كەمینەی لیبراڵییەكەیدا، واتە قبوڵكردنی بنەماكانی وەكو "فرەیی" (پلورالیزمی فیكری – سیاسی)، لێبوردن و ئەلتەرناتیڤ (مافی كەمینە بۆ گۆڕینی بە زۆرینە).
ئەم لایەنگیریە روەو ئازادییەكان و مافەكان لە فەلسەفەی سیاسی "شەریعەتی"دا لە بۆنە و نەریتەكانی نێوان هزری مرۆڤەكاندا بە ناونیشانی بوونەوەری ئازاد كە لە دۆخی ئاساییدا بۆ "مرۆڤ گورگی مرۆڤ" دەتوانن بگۆڕدرێن و یان بە قبوڵكردنی سیستەمی "ماف" بەرەو دۆخی "مەدەنی" دەگەن، بەڵام "شەریعەتی" بیرمەندی ئازادییە بۆ "ژیان". ئەو فێرخواز و مامۆستای "چۆنیەتی ژیان"ە، نەك چۆنیەتی مردن، "بمرە و بمرێنە"، یان مەرگ و جەنگ و توندوتیژی، چونكە فەلسەفەی شەهادەتی ئەو نەك خەبات، كە دیوێكی لاوەكی هەیە، بەڵكو پەیامی – خوێن – ی "حسێن"ە لە نەی زەینەب"وە هەڵدەستێتەوە. هەر بەوجۆرەی كە "تشیع" ئەگەر پەیڕەوی لە نموونەی ئیمامی ئازادی و مرۆڤی باڵا نەك "سەرووباڵا"، ناویدیكەی بنێ "فاتیمە"و لە وەچەی ئەم شێرەژنە گیانئازادەیە. هەر بەوجۆرەی ئیسلام بە پشتیوانی "خەدیجە" پەروەردەبوو.
بەكورتی: ئازادی چییە؟ (ئاگایی لەوەی كە نیمە)، واتە هەستكردن بە بەندی و "رزگاری لە" شوێن و پێگەی زیندانیكراو (پێناسەی نەرێنی ئازادی) یان رزگاری "لە" بە مانای "لیبراڵ" و تاكو ئازدای، رزگاری یان سەركەوتن كە (ئازادی بۆ) (پێناسەی ئەرێنی ئازادی)یە.
ئاگایی خود چییە؟ هەمان ئەوەی لە فەلسەفەی حەج لە ناسینی زانستییەوە دەستپێدەكات و لەدایكبووی عیشقە و تەنها سوپایەك لەجیهاندا كە تیایدا هەر سەربازێك فەرماندەیە و عیشق لەترۆپكیدا "خۆشەویستن"ە و هەموو ئەمە جۆرێك خودئاگاییە تێكەڵ بە كردار (ئێمە و ئیقباڵ).
(عیشق لێرەدا، ریشەی دەركەوتنی قوتابخانە عیرفانییەكانی و مەزهەبیەكانە، جیلوەیەك لەهەمان ئەوە و لە كەناری ئازادیدا، تایبەتمەندییەكی زۆر باڵا كە تەنها لەو خودا و نیاز و پێویستی بوونی مرۆڤە، كە لەسەرمایەداریدا لەناودەچێت و لە سۆشیالیزمی دەوڵەتیدا دەبێـە یەك رەهەند. ئەگەر ئەم سێ بوارە لەتەنیشتیەكەوەبن، گەورەترین شت پێشكەش بە مرۆڤ دەكرێت كە: (دڵێكی وەكو "عیسی"تان هەبێت، ئەندێشەیەكی وەكو "سوكرات"و دەستێك وەكو دەستی "قەیسەر"). بەڵام لەمرۆڤێكدا.. لەبەر بنەمای رۆحێك و بۆ گەیشتن بە ئامانجێك.
(من هەردووكیانم دەوێت، هەم عیشق و هەم ئازادی. دڵم دەكەمە قوربانی عیشقم و عیشقیشم دەكەمە قوربانی ئازادی)، بەڵام ژیان چییە؟ (نان، ئازادی، فەرهەنگ، ئیمان و خۆشویستن). گەڕان بەدوای "حەقیقەت و جوانی": (حەقیقەتی ئایینم، بوون و رێگە رۆیشتن. نا، بوویە ژیانم و كارم. جوانی بوویە عیشقم و بیانووی ژیان و ژیانكردنم)وە چۆنیەتی ژیان؟ رێگە رۆیشتن ئایینی حەقیقەت كە زانست دروستدەكات. مانەوەی كار، ئایین – خێر كە ئەخلاق دروستدەكات. بیانووی ژیان، جوانی دۆستی و دۆستایەتی كە هونەر دروستدەكات. لەسەر "پەرستگە"دا "شەریعەتی" نووسیویانە: (هەركەسێك بێهونەرە، نەیەتەناوەوە! دواجاریش "شەریعەتی" لە "كۆنفۆشیوس"ەوە دەگوازێتەوە: (ئەوەی ژیان ناناسێت، چۆن دەتوانێت لەبارەی مەرگەوە، مەعریفەت بەدەستبهێنێت و ئەوەی توانای خزمەتی زیندوانی نییە، دەتوانێت چ خزمەتێك بە رۆحی مردووەكان بكات؟)
6. پێویستی زیندووڕاگرتنی یادی "شەریعەتی"
ئەمڕۆ بۆ ئەوانەی پارێزگارارنی رێگەكەی ئەون، پارێزگاریكردنە لەوەی تووشی سێ نەخۆشی "نیچە"یی نەبێت:
1. رووكردنە "شەریعەتی" هەروەك شتێكی مێژوویی، "شەریعەتی" جەستەیەك، شەقان، مۆزەخانەیەك و.. هتد، نییە.
2. هۆشیاربین لەوەی سۆز و هەستی پاكمان لە وێناكردن و بەرجەستەكردن و دروستكردنی كەسایەتی وا لە ئەو نەكەین بیكەینە خاچ و شێوە بتێك. قۆناغەكان و زەمینە جیاوازەكان فەرامۆشنەكەین، واتە نەكەوینە ناو هەڵەی تەقلید و دووبارەكردنەوەوە.
3. نەكەوینەناو بیانووی ئینكاركردنی شێوە رەخنە و و شێوە رۆشنبیرانەوە یان نەكەوینە داوی شاردنەوەی حەقیقەت، رێگەی هەڵە و شتانی گوماناوی نەگرینەبەر.
بەڵێ رێگەی چوارەم، رێگەی "شەریعەتی" زیندوو و زیندووكردەوە، پەیامی "شەریعەتی"یە بە "لەدایكبوونێكیتر"، هەر بەوجۆرەی كە لەدایكبوونیدیكەی "شەریعەتی" بە "ئەبوزەر" (ئیجتماعییات)، قوتابخانەی مام ناوەند (ئیسلامییات)و جارێكیدی خوێندنەوەی مەسنەوی (كەویریات)، دەستیپێكرد. واتە هەمانشێواز و رێگەی نوزایی پیرایشگەرایانەی سوننەت بەشێوەیەكی گشتی و لێرەدا "سوننەتی شەریعەتی" بۆئێمە، چونكە ئەگەر بیرمەندی ئازادییە، فێركاری و مامۆستاییە كە ئێمە فێردەكات كە دەتوانین لەبەرامبەر ئەودا و رێگەیەكی سەرەوە، بیربكەینەوە.
"شەریعەتی" بەندەی خودای ئازادی یان "رەببی قەڵەم"ە. خودای مامۆستایەك كە قورئان بە بانگهێشتنی ناوی ئەو دەستپێدەكات، لەمڕووەوە، فێركاری ئێمە نەك بە ناونیشانی ئەندێشە و بیرۆكەیەك لەكتێبەكاندا، بەڵكو فێركاری رێگە و شێوازی ئازادی، بەرامبەر و عیرفانییە كە هەمان جیهان – ئاگایی، كۆمەڵگە – ئاگایی و خود – ئاگاییە.
بۆیە ئێستا زۆر لەجێگەی خۆیدایە تاكو تۆ قەڵەم، تەوتەمت بوو، دەستتكرد بە قەڵەم و قەڵەمت لەدەست لانەبرد، بڵێین كە:
ئەی مامۆستا و فێركاری ئازادی،
پیرۆزی ئازادی!
بڵێ هەر ساتێك لەكوێیت، چی دەكەی، تاكو بزانین ئەوساتە لەكوێ بین، چی بكەین؟
یان ئەوەی ئێمە لەبەردەم خۆتدا بخوێنیتەوە یان ئەوەی تۆ لەبەردەمی خۆمان بخوێنینەوە!
و بە یادی هاوارەكانی خەڵكی لە سەرەتای شۆڕشدا:
ئەی مامۆستای شەهید! ئەی سەرەتای بێداری! دژی داگیركاری، دژی ستەمكاری، دژی بەرهەمهێنان، دژی ئیستیحماری!
بۆ ئەمڕۆی ئێمە بخوێنە! دووبارە بخوێنە!
بخوێنە بەناوی گوڵی سوور لە سپێدەی شەو
كە باغەكان هەمویان بێدار و بەرهەمداربوون
بخوێنە دووبارە بخوێنە تاكو كۆترانی سپی
دووبارە بۆ هێلانەی خوێناوی بگەڕێنەوە.
"دكتۆر ئیحسان شەریعەتی" كوڕی "د. عەلی شەریعەتی"یە و لە ساڵی (1338) لە مەشهەد لەدایكبووە، یەكەمین منداڵی "د. شەریعەتی"یە. بەشی فەلسەفەی زانكۆی "سۆربۆن"ی "فەرەنسا"ی تەواوكردووە. نامەی دكتۆراكەی بە ناونیشانی (شوێنكەوتنی سیاسی فەلسەفەی هایدگەر و هەڵسەنگاندنی خوێندنەوەی ئێرانی لای "ئەحمەد فەردید"ە). ئێستاش لە "تاران" دەژی.
ماوەیەك بە ناونیشانی مامۆستای میوان لە گروپی فەلسەفەی "زانكۆی تاران" و "زانكۆی ئازادی ئیسلامی" وانەیوتووەتەوە.
بەرهەمەكانی:
1. فەلسەفەی "هایدگەر و خوێندنەوی ئێرانی"، تاران، انتشارات گام نو، 1390.
2. "ئایین و دەوڵەت"، پاریس، انتشارات ارشاد، 1361.
3. "فەلسەفەی خودی لە ئەندێشەی ئیقباڵی لاهوری" پاریس، ، انتشارات ارشاد، 1362.
4. "تیۆریای نەفس"، "ئیبن سینا"، سیمینار، زانكۆی پاریس، 1364.
5. "فەلسەفەی سیاسی فارابی"، راڤەی ریسالەی "سیاسە المدنییە"و وەرگێڕِانی بۆ فەرەنسی، 1370. ئەمانە و چەندین لێكۆڵینەوە و وتار و نووسینیتر.
•••
تێبینی: ئەم بابەتە لە ساڵی (1388)دا نووسراوە.
سەرچاوە: پێگەی "دكتۆر عەلی شەریعەتی"
|
|
33461
جار خوێندراوه‌ته‌وه |
Thursday, May 12, 2016
|
|
|