لەرابردودا‌و ئێستاش لە ناوەوە لێرەە‌و لەوێ قسە‌و باس لەمەڕ دامەزراندنی قەوارە‌و دەوڵەتێكی كوردی دێتە بەرگوێ، ئەگەرچی هێشتا بەفەرمی لەناوەندی سیاسی كوردیدا ئەم پرسە لەچوارچێوەی دامەزراوە میریەكاندا بەهەند وەرنەگیراوە‌و دەسەڵاتی سیاسی سەرەڕای ساتەوەختی بەشداری سیاسی لەعێراقی نوێدا، بەڵكو لەسەر ئاستی نێوخۆیی هەرێمی كوردستانیش كاری لەسەر ئەم پرسە گرنگ‌و چارەنوسسازە نەتەوایەتییەدا مامەڵەیەكی تەندروستی لەگەڵدا نەكردوە، لەكاتێكدا هەمو بزوتنەوەیەكی رزگاریخوازیی لەجیهاندا خاڵێك هەیە كەكۆتایی خەباتەكەی دیاریدەكات، یان لانیكەم گەیشتە قۆناغێكی رزگاریی، ئەوا لەوە بەدواوە هەنگاو بۆوەدیهێنانی ئەو ئامانج‌و داواكرایانەی تری نەتەوەكەی دەدات، كە كەشتی بزوتنەوەی رزكاریخوازیی نەتەوە دەگەیەنێتە كەناری ئاسودەیی. بۆیە ئەوەی دەمێنێتەوە تاوتوێكردنی ئەم پرسەیە لای نوخبە‌و میدیا‌و كایەی روناكبیری‌و زانستی لەكوردستاندا، كەگرنكە بەبایەخەوە مامەڵەی لەكەڵدا بكرێ، لەلایەك خوێندنەوەیەكی وردی بابەتیی لەسەر رێگر‌و هۆكارەكانی وەدینەهاتنی ئەو خەونە بكرێ‌و لێرەوەشەوە بۆداهاتو بخرێتە بۆتەیەكی وردی لێتوێژینەوە‌و لەسەر راوەستاندنەوە، بەتایەبت لەئێستادا كەپارچەیەكی كوردستانی گەورە كەباشورە ئازادە‌و خاوەن دامو دەزگای دەوڵەتداری خۆیەتی‌و بنەماكانی بەدەوڵەتبونی تێدایە، بەتایبت مەسەلەی وزە‌و ئابوری‌و تاڕادەیەكیش لایەنی دیپلۆماسی، بۆیە ئەم وتوێژە تیشك دەخاتە سەر ئەم پرسە لەروانگەیەكی ئابوری‌و سیاسی نوێوە بەپشت بەستن بەدەروازەیەكی مێژویی‌و شیكردنەوەی پێدراو‌و‌و پێشهاتە نوێیەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسی‌و ئابوری كوردستان‌و جیهان‌و ناوچەكە، بەتایبەتیش لەگەڵ رێزدار د.سەردار عەزیز، كەبەیەكێك لەو كەسایەتی‌و نوخبە خوێنەوارانەی كورد دادەنرێ، كەخاوەنی روانینی بابەتی‌و ئەكادیمی خۆیەتی بۆشیكردنەوەی پرسە سیاسیەكان بەگشتی‌و لەم میانەیەشدا ئەم تەوەرەیەی كە ئێمە دیاریمانكردوە بۆقسەكردن لەسەری.
- لە دەروازەیەكی مێژووییەوە ئەو هەوڵاََنەی كە دراون لەڕابردوودا لە شۆڕشی چەكداری كوردی لە سەدەی رابردوو تا تازەتریش بۆ تائێستا نەیانتوانیوە پرسی كورد لە چوارچێوەی پرسێكی ناوخۆیی بكەن بە پرسێكی جیهانی، وەك چۆن لە دوای جەنگی جیهانی یەكەم عەرەبەكان كۆمەڵێك دەوڵەتیان بۆ خۆیان دروستكرد، بەهەمانشێوەش دەوڵەتێكی كوردی لە یەكێك لەوپارچە دابەشكراوانە دروستببێت. ئایا هۆكارەكەی پەیوەندی بەئاستی تێگەیشتنی عەقڵییەتی كوردی هەیە بۆ مەسەلەی دەوڵەتداری، چۆنێتی ئیشبۆكردنی یان لاوازی ئاستی دیبلۆماسییەت، بۆ نموونە ئەو دەرفەتەی كە لە سەردەمی ئینگلیزەكان و شێخ مەحمود دێتەئاراوە لە حكومەتی یەكەمدا یان ئەوەیە كە وڵاتانی رۆژئاوا نەیانویستووە كە دەوڵەتێك بۆ كورد دابمەزرێنن؟ لێكدانەوەی تۆ لەڕووی زانستییەوە چییە؟
+ ئێمە دەبێت ئەوە لەبەرچاوبگرین كە كورد لە ناوچەیەكی زۆر زۆر ستراتیژیدا دەژی، سەرهەڵدانی دیدی دەوڵەتبوونیش هاوتایە لەگەڵا جێهێشتنی ئیستیعمار بۆ ئەم ناوچەیە، لەهەمانكاتدا دەتوانین بڵێین كە خاڵی لەوە گرنگتر سەرهەڵدانی وزەیە، بۆ نموونە ویلایەتی موسڵا ئەو ساتەوەختەی كە بەریتانیا دەیەوێت دەستبەسەر ویلایەتی موسڵادا بگرێت تا ئەوكاتە بەشێك بووە لە كێشمەكێش، ئەویش ئەو ساتەوەختەی كە توركیا لە خەڵووزەوە دەیگۆڕێ بۆ نەوت، بۆیە نەوت دەبێتە بنەمای ئەوەی كە پێویستە ئەم ناوچەیە لەژێر دەستی توركەكان داببڕێت بۆ ئەوەی بكەوێتەژێر دەستی عێراق، بەریتانیا دەستیبگاتێ وزەكەی بداتە بەریتانیا، ئەمە لەلایەك، لەلایەكیترەوە ئەم ناوچەیە كۆمەڵێك هێزی گەورەی تێدایە چ فارس چ تورك چ سۆڤیەت، ئەمەش وایكردووە ئەم ناوچەیە هەمیشە خاڵی ململانێی هێزە گەورەكان بێت، یەكێك لەو تیۆرانەی كە من ئیشم لەسەر كردووە ئینگلیزی و كوردی ئەوەیە كە تائێستا ناوچەی كورد شەڕگەبووە، واتە ئەو ناوچەیە بووە كە كۆی هێزەكان شەڕی خۆیان تێداكردووە تیایدا رووبەڕووی یەكتربوونەتەوە و ویستوویانە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن. ئەمەش وایكردووە كە تاكی كورد داببڕێت لە خواستی كورد، هەرئەوەش وایكردووە كە سەربەخۆیی كورد گرانتر بێت لە سەربەخۆیی هەر میللەتێكیتر، بەبەراورد، ئەمەش وادەكات كە روانگەیەكی جیۆپۆلەتێك هەبێت بۆ جیۆگرافیای سیاسی ستراتیژی ئەم ناوچەیە كە زۆر سەخت و ئاڵۆزە و دابڕاوە لە ململانێی هەرگیز نەبراوە لە كاریگەری هێزە گەورەكان جیهان.
- خۆ عەرەبەكانیش بە نیسبەت ئەوانەوە ململانێی تێدا بووە، بەڵام بۆچی ئەوان لەو ململانێیە دا توانیان تا ڕاددەیەك ببنە خاوەن دەوڵەت؟
+ رەنگە هەندێ رووداو روویدابێت، بەڵام هیچ جێگایەكیتر وەك كوردستان جێی ململانێی ئیمپراتۆرە گەورەكان و هێزە گەورەكان نییە، ئەو نموونەی كە دەهێنرێتەوە وڵاتی كەنداو یان وڵاتی فارس تا ساڵی حەفتاكان ئینگلیزەكان لەوێبوون پاشان ئەوێیان جێهێشتووە بۆ كۆمەڵێك میرنشین كە دەبنە خاوەنی كۆمەڵێك وزەی زۆر، ئەم میرنشینانەش لەڕێگەی بەخاوەنبوونی وزەیەكی زۆرەوە هەرگیز نەیانتوانیوە ئاسایش و سەلامەتی خۆیان بپارێزن، بۆیە ئەمانە هەمیشە لەژێر سێبەری بەریتانیادا بوون، دواتر ئەمریكادا بوون، ئەم مێژووەش لێرە بۆئێمە بەئاسانی دووبارەنابێتەوە، چونكە هەر لە چاڵدێرانەوە تائێستا تورك و فارس لەم ناوچەیەدا لەململانێدابوون، رووسیش هەمیشە بەشێكی كاریگەربووە. لەم ناوچەیەدا دواتریش ئەمریكا ئامادەی چالاكییان هەبووە لەم ناوچەیەدا ئەمە لەلایەك، لەلایەكیترەوە هێزی كوردی لەناوخۆدا هێزێكی دەوڵەتگەرای نییە كە خاوەن عەقڵییەتێكی دەوڵەتگەرایی بێت، قووەتی دەوڵەتگەرایی و خواستی دەوڵەتگەراییش نییە لە ناوخۆی ئێمە، هێزە كوردییەكان ئەو هێزانانە نین كە ئامادەباشییان بۆئەوە كردبێ كە كۆمەڵگەی كوردی لەڕێگەی سیستەمێكی دەوڵەتگەراییەوە بەڕێوەبەرێت بەرەو دروستبوونی دەوڵەت بڕوات و ئامادەبێت لەڕووی شار، كلتوری ئابووری، زمان و زۆر شتیتر دەبوایە هاوتا بە خەباتی كوردی گرنگی بەمانەبدایە، دایمەزراندایە ئەگەر خواستی دەوڵەت بێت، كەواتە لەناو بزووتنەوەی كوردی خەونی دەوڵەتبوونی كوردی زۆر لاوازە، واتە پیاوی دەوڵەتی لە مێژووی كورددا زۆر دەگمەنە، هەموو ئەوانەی كە هەبوون خەباتگێڕ و شۆڕشگێڕبوون و بۆ بنەمایەك راپەڕیون، چونكە ئەگەر عەقڵییەتێكی دەوڵەتی هەبوایە زیاتر بەرەو ئەوەدەچوون كە چۆن سەرباری جیاوازییەكان بەرەیەك دابمەزرێنن كە بتوانن لەڕێگەی سیستەمێكەوە ئیشبكەن بۆ ئامانجێكی هاوبەش، زۆر كەمە كە هێزی كوردی هەبێت ئامانجی هاوبەشیان هەبێت كە بتوانن پێكەوە خۆیانبگونجێنن ستراتیژییەتی هاوبەشیان هەبێت یان هاوكاری یەكتربكەن، زیاتر دیبلۆماسییەتی كوردی ئەوەبوو كە هێزەكانی لە خەونی ئەوەدابوون چۆن ببنە هێزی یەكەم بە هێزی كارخانە و سەروەری، ئەوەش وایكردووە كە دوژمن سوودیانلێببینێ بەوەی كە زیاتر ململانێی یەكتربكەن، بارودۆخ و عەقڵییەتی دەوڵەتی ئێمەش لاوازبووە، وەك بیركردنەوە لە دروستكردنی دەوڵەت، تائێستاش بیركردنەوەكان عاتفین، جۆرێك لە رۆمانسییەتی تێدایە، نەیارەكانی ئێمەش وەهای دەبینن كە ئێمە دەوڵەتمان دەوێت، بەڵام كاری بۆ ناكەین، ئەمەش جۆرێكە لە دژایەتی و هەلقۆزینەوە.
- لەدوای پرۆسەی ئازادی عێراق هەستدەكرێت كە هەندێك بارودۆخ دێتەبەرچاو كە دەتوانرێت سوودیلێببینرێت هەم لەڕووی ئەوەی كە هێندەی كورد (لە خەونی بێخەمی دامەزراندنی عێراق ئەم هەرێمە هەرێمێكی تاڕاددەیەك فیدراڵا بوو لەدوای هەستانەوەی عێراق جارێكیتر بتوانێ ئیش لەسەرئەوە بكات كە بەرەو دەوڵەتی سەربەخۆ بڕوات یان ئەگەر ئەوەنەكرا لە دەستوری عێراق بتوانن چارەنووسی هەرێمی كوردستان یەكلاییبكەنەوە لەگەڵا عێراق، ئەمە بۆ لەدەستدرا؟ ئەمە دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە ئێمە مۆدێلی دەسەڵاتدارێتی كوردی بەبێ پرس و راوێژ بە خەڵكی تایبەتمەند لەوبوارەدا یان بەبێ هاوكاری سەنتەرێكی لێكۆڵینەوە و دیراسات كە لە بەشێكی زۆری دەوڵەتدارێتی دنیا سیستمی فەرمانڕەوایەتی پشت بە راوێژكاری و دیراسات دەبەسترێت. بۆ نەمانتوانیوە سوود لەهەموو دەوڵەتەكان وەربگرین لەسەر هەموو ئاستەكان؟
+ بەشێكی گەورەی خاكی كوردستانی باشوور هێشتا لەژێر دەستی حكومەتی عێراقدا بوو لەگەڵا حكومەتی ناوەندی، بۆیە چووەتە بەغداد لەپێناو هێنانەوەی ئەو ناوچەیە، ئینجا بانگەشەكردن بۆ هەر هەنگاوێكیتر، دووەمیان كاتێك عێراق هەڵدەوەشێ كورد نەبێتە پێشڕەوی هەڵوەشاندنەوەی عێراق و تاوانباربكرێت، ئەم دوو دیدە هەیە كەوا دەكات بەئەمری واقیع كوردستان بەرەو سەربەخۆیی بچێت. بەڵام ئەمە خۆی لەهەمانكاتدا تەسلیمبوونە بۆئەوەی هێزیتر ئەو كارەمان بۆبكات. گەڕاندنەوە بۆ بەغداد تائێستا نەبووە بە گەڕاندنەوەی ناوچە دابڕێندارەوەكان، ئەمەش وادەكات بەغداد زیاتر بەهێزبیت لەجیاتی ئەوەی كە لاوازبێت.
یەكێك لە مەترسییەكان لەئێستادا هەیە ئەوەیە كە بەغداد زیاتر بەهێزە لەوەی كە پێویستبێت و چاوەڕواندەكرێت لەبری ئەوەی كە بەرەو هەڵوەشاندنەوە بچێت بەرەو ناوەندێتی دەچێت، بەتایبەت كە نەخشەی جوگرافیای ناوچەكە زیاتر بەرەو خێڵەكی دەچێت، لەم رۆژانەدا دانیشتنی خامنەیی و مالیكی، مالیكی داوایكردووە كە هەموو هێزە شیعەكان لەناوچەیەكدا كۆبكاتەوە، بۆیە دەبینین سەرباری جیاوازییەكان ئەو دەیەوێت هێزێكی گەورەتر لە عێراق و حوكمی عێراق دروستبكات.
- ئایا كورد دەیتوانی ئەو شتانە لەدەستوردا بچەسپێنێ؟
+ رەنگە لە سەرەتای نەوەتەكان بیتوانیایە هەنگاوی باشتربنێت، هەندێ بەند هەیە لە دەستوری عێراقی كە تا ئاستێك باشە.. ئەوەی من ئاگادارم خەڵكانیتر وەك ئەمریكی بێگانە هێناویانە بە نموونە بڕیاری راوێژكاری ئەمریكی فیدڕاڵی ئەولەوییەتی هەیە بەسەر بڕیاری ناوەنددا، ئەمەش رووننییە كە سەركردە سیاسییەكان بێئاگابوون لەوە یان نەیانزانیوە دەوڵەت چییە؟
یەكێك لەوكەسانەی كە زۆر كاریگەربووە دانی بەوەداناوە، كاتێك ئێمە گەڕاینەوە كوردستان كەسێك نەبوو شارەزایی لە حكومەت و فەرمانڕەوایی دا هەبێت كە پێمانبڵێن چۆن ئیدارەبكەین، چۆن وەزارەت دابمەزرێنین، ئەمانە هەمووی نیشانەی ئەوەن كە حوكمكردن و دەزگا و بەڕێوەبردن یاسا و ئاڵۆزی تایبەتمەندی خۆی هەیە كە ئەمان پێیئاشنانەبوون، لەهەمانكاتیشدا لەوەدەچێ تا ئەوكاتەی كە پەرلەمانی توركیا دژ بە بڕیار و بەشداریكردنی رێگەدانی ئەمریكا بە توركیا، تا ئەولەحزەیە چاوەڕواندەكرێت كە توركیا ببێتە ئەندام لەوناوچەیە، ئەگەر توركیا رازیبوایە جەیشی تورك ئامادەبوو، بۆیە مێژوویەكیتر دەبوو، ئەوەش شێوازێكیتری دەبوو، بۆیە دەشێ لە ساتەوەختی ئەمانە زۆر شت هەیە چاوەڕواننەكراو یان بیری لێنەكراوەتەوە لەپڕ خێرا رووداوەكان لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەوان بووە، ئەمانە پاساونییە، لەلایەكیترەوە دەریدەخا كە ئێمە رووانگەیەكی روونمان نییە بۆ داهاتوو، پلانمان نییە، هەمیشە چاوەڕێی ئەوەین بزانین رووداوەكان چین و چۆنن، یان زۆرجار كە رووداوەكان روودەدات ئێمە ئامادەنین بۆی، ناتوانین بەباشی لەهەموو رەهەندەكانی بگەین.
خەڵكی كورد ئامادەیە بۆئەوەی دەوڵەتی هەبێ خاكی خۆی هەبێ، بەڵام سیاسی كوردی فیكری خۆیاندا فشاری هێزەكانی رووبەڕووی دەرەوە بێت، یان نەبوونی سیستەمێكی سیاسی واتە ئەگەر بگونجێ بۆ نموونە 2003 حكومەتێكی كاتی هەبووایە لە كوردستان حكومەتێكی یەكگرتوو هەبوایە یاسا و دەستوری هەبوایە ئەوكاتە زۆر بەڕوونی و ئاشكرایی و ئاسایی بكرایە بە بنەمایەك بۆئەوەی بەرەو هەنگاوێكی پێشتر بچێت، بەڵام تا ئەوكاتە حكومەت دوو بەرە بوو، جیاواز بوو، ململانێ هەبوو لەیەكنەگەیشتن و خراپی ئیدارە هەبوو، تۆ ناتوانیت لەم هەموو قەیرانە پێشبینی دنیایەكی بۆ بكەیت كە باڵاترە و تۆكمەترە.
- بابەتێكیتر سەرهەڵدانی وزەیە لە كوردستان وەك بنەمایەكی ئابووری بۆ دامەزراندنی دەوڵەت كە پێویستیەكی گرنگی ئەم دیدەیە، ئێمە هەستدەكەین كە ئەو تێبینیانەی لەسەر بواری وزە هەیە لە شەقامی كوردی، خەڵكی كوردی كەمتر ئومێدی ئەوە دەكەن كە وزە ببێتە هۆكارێك یان هەوڵی چەكداری و سیاسی نەیتوانی پرسی كورد بخاتە چوارچێوەی پرسی دەوڵەت، لەلایەكیتریشەوە پرسی وزە لای رای گشتی نادیارە بەوەی كە نازانرێت چۆن تەعامول لەگەڵا ئەم سەرچاوانەدا بكرێت؟ تا چەند بڕواتانوایە وزە دەتوانێت ببێتە فاكتەرێكی گرنگ لە یارمەتیدانی پرسی كورد بۆ پرسی بەدەوڵەتبوون لەداهاتوودا؟
+ دیارە وزە توانایەكی گەورە دەبەخشێت بەتایبەت وەك نەوت و غاز، هەبوونی نەوت و غاز لەهەر شوێنێكدا دەتوانێت ببێتە پاڵپشتێكی گەورە بۆ ململانێ و بەدیهێنانی ئامانجی سایسی گەورە، بەتایبەت غاز، هەرچەندە غاز لەكوردستاندا بەبڕێكی زۆر نییە كە سوودی لێببینێ، بەڵام تائێستاش ئاماژەكان بەوشێوەیە رۆیشتوون كە سوودی نییە، لەوبابەتە بۆ ئامانجی سیاسی بەوشێوەیە نییە كە چاوەڕوانبكرێت، بەڵكو سوودبینینی وزە بۆ سەپاندنی شێوە دەسەڵاتێكی تایبەت لەناوخۆدا لەبری ئەوەی كە بۆ بەهێزكردنی كۆی كۆمەڵگا و بەدەزگاكردنی و بەهێزكردنی حكومەت و بەدیهێنانی كۆمەڵگایەكی دادپەروەر و بێقەیران، كاتێك وزە بەكاردەهێنرێت بۆ سەپاندنی جۆرێكیتر لە دەسەڵاتی سیاسی بەسەر كۆمەڵگەدا ئەوكاتە سامانی وزە دادەبڕێت لە ئامانجی كۆمەڵگە، زۆرینەی خەڵك هاوڕان كە وزە ببێتە پاڵنەرێك بۆ سەقامگیری و بەرەو پێشچوون بۆیە دەوڵەتبوون دەبێتە هۆی ئەوەی كە سیستەمێك بێنێتەكایە كە دابڕاوبێت لە خەڵك كە تا دیموكرات بێت گەشەدەكات، چونكە هەموو داهاتی وزە بەكاردەهێنرێت بۆ چەسپاندنی سیستەمێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان لەبری ئەوەی كە ببێتە ژێرخانی ئابووری و بەزانستكردنی..
ئەمانە هەموو پێماندەڵێت كە وزە بەو ئاراستەیە ناچێت كە دەوڵەت دروستبكات ئەمە لەلایەك، لەلایەكیترەوە پەیوەندی بە دەرەوە كە تائێستا بڕێكی زۆری وزەی ئێمە بۆ توركیا دەچێت كە لەوەدا توركیا كۆمەڵێك ئامانجی هەیە كە زۆرترین بڕی وزەی دەستبكەوێت لە كوردستان، بە هەرزانترین نرخ، دڵنیابێت لەوەی كە هەرچی سەرچاوەی وزە هەیە لەم ناوچەیەدا بۆئەوەی بۆ خۆی بیبەستێتەوە و لەهەمانكاتیشدا ئەو پارەیەی كە لە كوردستان لەڕێگەی وزەوە دەستیدەكەوێت ئەو بۆ خۆی بگەڕێنێتەوە لەڕێگەی فرۆشتنی كاڵا و شتومەكەكانی، ئەمە وادەكات كە بوونمان بە وزە بمانكاتە پاشكۆ لەجیاتی ئەوەی ببینە سەربەخۆ پاشكۆی وڵاتێكی كە زۆر بەهێزترە لە ئێمەش جیاوازترە، ئەمە بۆ ئاراستەی دروستبوونی ئەم قەیرانە لەبەردەم بەدەوڵەتبوونی كورد سەریگرتووە.
ئێمە هەموومان ئەو راستییە دەزانین كە كێشەی كورد كێشەیەك لە عێراق لە سوریا بەرەو ئەوەدەچێت كە ببێتە یەك كێشە و سنوورەكان تێبپەڕێنێ، ئەمشێوەیە كە وزە دێت رۆڵێكی كاریگەرتر دەبینێت ئەگەر بەتایبەت لەداهاتوودا چاوەڕوانبكرێت، بۆ نموونە زۆرترین وزە لەجیاتی ئەوەی لە سوریا بێت لە ناوچە كوردییەكاندایە، ئەمەش وادەكات كە هێزە كوردییەكانیتریش بێت وزە بەكاربهێنێـت بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەكانی خۆیان.
مێژوو لەم ساتەوەختەدا زۆر بە قازانجی ئێمەیە ئەگەربێت و ئێمە بەفیڕۆی نەدەین، لەوەی كە بۆ سەقامگیركردنی دەسەڵاتێكی تەسك و تایبەت و ململانێی ناوخۆیی بەكارنەهێنرێت.
تەنانەت دوژمنەكانمان پێماندەڵێن كە مێژوو لە پشت ئێمەیە، چونكە لە دۆخێكی سەقامگیردا كورد ناتوانێ داوای مافی خۆی بكات، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی ناسەقامگیری، لەئێستادا جۆرێك لە سەقامگیری هەیە كە كورد دەتوانێ كارەكە ئاسانبكات و دۆخەكە لە قازانجیەتی، بەڵام تائێستا زۆر هۆكار و پێداویستی هەیە كە ئامادەنین بۆ گەیشتن بەو ئامانجە.
- مەسەلەی كورد و رۆژئاوا هەیمەنەیەكی تەواوی لەناوچەكەدا هەیە ئێستاش ئەوەی تێبینیدەكرێت بەتایبەت جۆری ئەو پەیوەندییەیە كە لە باشووری كوردستان هەیە، پەیوەندییەكی ناڕۆشنە و نوسراو نییە، زەمانی نییە بەوەی كە پەیماننامەی لەگەڵادا نییە، پێتوایە ئەم دۆخە بتوانێت بە هەوڵەكانی خۆمان یان بەپشتبەستن بە ئەمریكا و بەریتانیا بتوانێت ئەو پاڵپشتییە دەرەكییە بكرێت بە پاڵپشتییەك بۆ خۆمان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی لەداهاتوودا یان دەبێت چیبكەین لە شێوازی تەعامولی دیبلۆماسییەت لەدەرەوە بۆ ئەوەی لەدواجار تەوزیعیبكەین لە خزمەت پرسی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی؟
+ تائێستاش ئێمە شتێكمان نییە كە ناوی دیبلۆماسییەت بێت، ئەوەی كە هەیە كۆمەڵێك هێزن لەناو دونیای كوردی دەیانەوێت خۆیان پەیوەندییان بە هێزەكانی دەرەوە هەبێت بۆئەوەی پێگەی خۆیان بەهێزبێت، ئێمە ناتوانین بڵێین دیبلۆماسییەت هەیە، چونكە دیبلۆماسییەت بریتییەلە پەیوەندی حكومەت بە دەوڵەت لە ڕووی دەزگا و گۆڕینەوەی زانیاری دیبلۆماسیەت شێوەی زۆر هەیە دیبلۆماسیەتی خەڵك هەیە هی گروپ هەیە، ئێمە لە ئەمریكا ناوەندێكی چالاكمان نییە، دەزگایەكمان نییە كە ڕا یان بیری خەڵكی بخوێنێتەوە لە حكومەتی ئەمریكا، ناوەندەكانی بڕیار و لێكۆڵینەوە هەیە ئێمە پەیوەندیمان دروستنەكردووە لەنێوان زانكۆكانی ئێرە و ئەوێ، لەنێوان رۆشنبیرانی ئێرە و ئەوێ پەیوەندی ئاڵوگۆڕی بیروڕا نییە لەسەر نەبوونی تەجروبە نەمانتوانیوە بە مانا فراوانەكەی كاری لەسەربكرێت، لەلایەكیترەوە ئامانجە سیاسییەكانی كورد زۆر بچووك و تەسكە ئامانجی شەخسییە، ئامانجی حیزبی و بنەماڵەییە، ئەمانە هەمووی وادەكات كە قسەكردن لەسەر دیبلۆماسییەتی كوردی قسەكردن بێت لەسەر شتێك كە نییە یان هەیە، بەڵام بەشێوە ستانداردەكەی نا بەڵكو بەپێچەوانەوە پەیوەندی كورد ئەمریكا وادەكات كۆمەڵێك هێز خۆیان نزیكبكەنەوە، ئێمە وادەزانین نزیكبیت لە ئەمریكا دەبێتە دۆست، بۆ نموونە وڵاتێكی وەك ئیسرائیل چەندین دەزگای هەیە، چەندین كاریگەری هەیە، چەندین دەزگای لێكۆڵینەوە و نزیكایەتی هەیە بۆ دروستكردنی فشار، بۆ لۆژیككردنی بۆ بەردەوامیدان بەئامادەبوون بۆ كاتی بەكارهێنانی هێزەكانیتر، هەموو ئەمانە وادەكات كە بەردەوام گوێتلێبگیرێت، ئامادەییت تێدابێت بەردەوام سەنگت هەبێت، بەڵام ئێمە هیچ شتێكی لەوشێوازەمان نییە، لەمەشەوە وادەردەكەوێت كە پەیوەندی نێوان كورد و ئەمریكا پەیوەندیەكی زۆر شەخسی بێت، زۆر نهێنی بێت. ئەمریكا پێویستی بە ئێمەیە، چونكە بۆ ماوەیەكی زۆر ( ) سەقامگیربوو لە ئەمریكا، كوردستان تاكە دەروازەیەك بوو بۆئەوەی بێتە ناو عێراق لە باكوورەوە، كوردستان ئەو جێگایە بوو كە سوپای ئەمریكا تێیدادەحەسایەوە، كوردستان لە زۆر رووەوە سوودمەندبوو بۆ ئەم رێگایە، بەڵام ئەمریكییەكان هەنگاوی پۆزەتیڤیان نییە كە هێشتا بڕوایان بە ناوەندێتی حكومەتی عێراق هەبێت، چونكە خەباتی ئەمریكا خەباتی نەتەوە نییە، خەباتێكی جوگرافیانەیە زیاتر لەكاتی ململانێدا ئەمریكا پشتی كوردی نەگرت، بەڵكو پشتی حكومەتی ناوەندی گرت كە دەیتوانی حكومەتێكی نزیك لە ئێران چونكە پێداویستییەكانی ئەمەریكا زۆر لەوە گەورەتربوو لەوەی كە بتوانێت چاودێریبكات، ئەمەش وایكرد كە دەمانتوانی بەباشی سوود لە دەرفەتەكان وەربگرین، چونكە ئامانجەكانمان بچووك و تەسكن پەیوەندییەكانمان زیاتر فرواننەبوون بە پەیوەندی شەخسی درێژەی هەیە.
- لەدوای رووداوەكانی بەهاری عەرەبی، ئەمەریكا جۆرێك لە سیاسەتی تایبەت لە حەرەكاتی ئیسلامی ناوچەكە، بایەخی بە ئیسلامی مۆدێرن و فیدراڵا دەدا بۆ بەشێك لە دژایەتیكردنی رادیكاڵا و شیعە واتە گرنگیدان بە بەشێك لە كورد لە ناوچەیەكی كوردستانی گەورە وەك سیاسەتێك بۆئەوەی لەداهاتوودا دژایەتی بەشێكیتری كوردی پێبكات، بەكورتی ئەگەر لەداهاتوودا دەوڵەتێكی كوردی دروستببێت لەسەر ئەساسی یەكگرتوویی دادەمەزرێت یان نا؟
+ ئەمەریكا پێیخۆش نییە توركیا هەڵبوەشێنێتەوە، بۆیە هانی توركیا و پەكەكەشی داوە بۆ دانوستان، بۆ نموونە گفتوگۆكانی ئۆسڵۆ بە فشاری ئەمریكا بوو، ئەوەی كە ئەمریكا دەیەوێت لە ناوچەكە ئەوەیە كە توركیا بەشێوەی خۆی بمێنێتەوە، چونكە پێویستی بە توركیایە بۆئەوەی پانتاییەكی هەبێت یان بنكەیەكی هەبێت و دەسەڵاتێكی هەبێت.
بۆیە توركیا پەكەكە دەخاتە لیستی تیرۆر و دژایەتیدەكات، ئەمەش وادەكات پرسی دەوڵەتی كوردی بۆ دژایەتی بەرژەوەندی ناوبەرێت لەلایەك، لەلایەكیترەوە بەئەندامبوونی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا ئەمە بەربەستێكی گەورەتر دروستدەكات لەبەردەم دەوڵەتی كوردیدا، ئەگەر راپرسییەك بكرێت لەنێوان كوردەكانی باكووردا لە حاڵی ئێستادا زۆرینەیان دەیانەوێت جیاببنەوە، چونكە زۆرینەیان كوردن و كوردێك كە تێكەڵبووە، كوردێك كە موسوڵمان بووە پێشتر، ئەمانە هەموو رێگرن.
ئەمەریكا دژبە كورد نییە، بەڵكو دەیەوێت كورد و توركیا رێبكەون، ئەمەریكا ئێستا پشتگیری ( ) بۆ قازانجی خۆی بۆیەش زانیاریدەدات بە توركیا، سوپا و فڕۆكەیان دەداتێ، هەرچەندە ئێستا ئەو پەیوەندییە لەقەیراندایە، چونكە ماوەیەك لەمەوپێش توركیا و ئێران نزیكبوون لەیەك بۆ گواستنەوەی زانیارییەكان، بۆیە ئێمە نابێت وا بیربكەینەوە كە هێزە گەورەكانی دنیا دوژمنمانن، بەڵكو دەبێت وەها بیربكەینەوە كە چۆن هاوكێشەكان سوودلێببینین، بۆئەوەی بتوانین ئامانجی خۆمان و قازانجی خۆمان بپێكین، چونكە ئەمریكا لەگەڵا ئەوەیە كە توركیا و پەكەكە رێكبكەون، بۆئەوەی توركیا سەقامگیربێت، لەتوركیایشدا ئەو بیرە لەگەشەكردندایە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد و توركیا كاتی ئەمانە هەموو رێگرن لە دروستبوونی دەوڵەتی گەورەی كوردی واتە بەربەستی سەخت ئەوەیە كە توركیا بەمەترسییەكی گەورەی دەبینێ بۆ سەیركردنی دیدێك كە لەتوركیادا لەگەشەكردندایە، بۆئەوەی ئەگەربێتو كێشەی كورد لە ناوچەكانی توركیا چارەسەربكات ئەوان دەبنە ئامانج بۆ سەربەخۆیی لە دەرەوەی سنووری توركیا، كوردستانیش ئەگەربێتو كێشەی كورد لە باكوور چارەسەربكرێت ئاسانترە، بەتایبەتیش وڵاتانی سوریا و عێراق پشتیوانیدەبن لەداهاتوودا، كاتێك بەرەو ئەوەبچین كە لەداهاتوودا لەڕووی دەسەڵاتەوە لاوازین بە قۆناغی شەڕ و ناسەقامگیریدا بڕۆین، ئەمانە وادەكات ئەگەر كورد ستراتیژیەتێكی فیدراڵی هەبێت ئەوا بەهێزبێت، پێگەی هەبێت و زیاتر فشار دروستبكات بۆسەر توركیا، واتە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی گەورە لە دەرەوەی توركیت ئاسانترە وەك لەناو سنووری توركیا.
ئەگەربێتو هەر چوار پارچەكە ببێت بە یەك، وادەكات نەخشەی ناوچەكە بگۆڕێت و توركیا ببێـە ئەو دەوڵەتەی كە دادەبڕێت لە ناوچەكە، كورد دەبێتە هێزێكی گەورە، ئەمە هەنگاوێكی دوورترە، زۆر ئاسانە كە چوار فیدراڵی كورد هەبێت، سێ دەوڵەتی هەبێت، ئەگەریش باكوور لە دۆخێكی فیدراڵی یان كۆنفیدراڵی بژی لەگەڵا توركیا، ئەوا كورد پێگەیەكی بەهێزی وایدەبێت كە لەداهاتوودا دەتوانێت جۆرێك لە دەوڵەت دروستبكات كە ئەگەربێتو دەوڵەتی كوردیش دروستبێت لە پەیوەندییەكی ستراتیژیدا بێت لەگەڵا دەوڵەتەكانیتردا. جۆرێك لە كاڵ بوونەوەی سنوور دروست بێت، لەبەرئەوە بیركردنەوە بۆ دەوڵەتی كوردی خواستێك نییە بە جیدی بیریلێكرابێتەوە لەلایەن سیاسەتمەدارانی كوردەوە، ئەمە لەگەڵا ئەوەشدا مەحاڵا نییە قۆناغێك نزیك بۆ كورد هەیە كە لە پارچەی خۆی بە مافی خۆی بگات و بگات بە سەربەخۆیی خۆی.
***